مقاله و تحقیق دانشجویی

توضیحات :

مبانی نظری و پیشینه آسیب پذيري مساكن شهري در برابر زلزله در 33 صفحه در قالب Word قابل ویرایش.

بخشی از متن :

شهرها و مخاطرات طبیعی ^[1]

خطر طبیعی، پدیده‌ای طبیعی است که در محدوده‌ی سکونت بشر اتفاق افتاده، زندگی او را مورد تهدید قرار می‌دهد و ممکن است باعث وقوع بلایایی گردد. این قبیل مخاطرات به علل زمین‌شناختی، زیست‌شناختی، آب و هوا شناختی و یا فرآیندهایی از این دست، در محیط زندگی به وجود می‌آیند.

براساس تعریف انتخاب شده به وسیله سازمان کاهش بلایای طبیعی ملل متحد یک خطر طبیعی احتمال وقوع حادثه در یک دوره‌ی زمانی ویژه در منطقه دارای پتانسیل پدیده‌های طبیعی مخرب می‌باشد.

خطر زلزله در شهرها

خطر زلزله^[2]

به مجموعه شرایط ژئوفیزیکی طبیعی که در اثر جابجایی، حرکت و لغزش زمین صرف نظر از فعالیت انسان به وجود می‌آیند اشاره دارد .احتمال زلزله ^[3]، به تهدید زندگی و دارایی انسان توسط خطرات زلزله گفته می‌شود .بنابر‌این ریسک زلزله نتیجه عمل متقابل خطرات زلزله و برخی فعالیت‌های آسیب‌پذیر انسان مانند توسعه شهر می‌باشد (فرنچ و ایساکسون^[4]، 1984). همچنین ریسک زلزله را می‌توان تعداد مورد انتظار از جان باختگان، صدمه دیدگان، خسارات مالی و شکاف اقتصادی حاصل از پدید‌ه‌های طبیعی دانست (لاویجن^[5]، 1999). عناصر درمعرض ریسک را می‌توان به جمعیت انسانی، ساختمان‌ها، آثار مهندسی، کاربری‌های خدمات عمومی، دیگر تأسیسات زیربنایی و ارزش‌های محیطی در ناحیه مورد‌نظر تقسیم نمود (فل^[6]، 2008). از دیدگاه برنامه‌ریزی شهری، زلزله، انهدام هستی و زندگی کسانی است که به جرم فقر، محکوم به ساختن مساکن ارزان قیمت و غیرمقاوم هستند. به تعبیری اقتصاد و معیشت خانواده، تعیین‌کننده طول عمر، سلامتی، زندگی و... می‌شود شناخت پدیده زلزله راهی است که می‌تواند به بهینه‌سازی شرایط موجود کمک کند.

احتمال وقوع زلزله‌ای خطرناک طی یک دوره معین خطر زلزله می‌گویند (لامنیتز^[7]، 1974). این خطرات در چهار گروه دسته‌بندی شده‌اند: 1- تکان خوردن و لرزش زمین 2- شکستگی و جابه جا شدگی 3- تسونامی 4- خطرات ثانوی (از جمله بهمن، روانه‌های گلی، نشست زمین، سیلاب‌های ناشی از شکست سدها و آتش‌سوزی‌ها) (بولت^[8]، 1994). بررسی‌های زمین‌شناسی از قبیل تهیه نقشه گسل‌ها، تعیین نوع و نحوه عملکرد آنها، شواهد جابه‌جایی‌های اخیر در طول گسل‌ها، بررسی‌های مهندسی خاک و بررسی‌های زلزله‌شناسی مانند تهیه فهرست زلزله‌های تاریخی و دستگاهی، تهیه نقشه مراکز سطحی زلزله‌ها، تعیین شدت و بزرگی زلزله‌ها و مقایسه بین مکان گسل‌ها و مراکز سطحی و کانون زلزله‌ها امکان تخمین خطر زلزله را فراهم می‌سازند (پورکرمانی، 1376). در تعیین و ارزیابی خطر پدیده‌های طبیعی مانند زلزله، عوامل مهمی همچون پراکنش جمعیت، قوانین ساختمانی، آمادگی و واکنش سریع باید مدنظر قرار گیرند (موراک^[9] و همکاران، 1997). این مرحله اغلب با ترسیم نقشه‌های خطر انجام می‌شود (کلر و پینتر^[10]، 2002).

آسیب‌پذیری در زلزله^[11]

آسیب‌پذیری درجه زیان و ضرر حاصله از زلزله می‌باشد، که در اجتماعات گوناگون بر اساس سطح توسعه و پیشرفت جامعه تغییرپذیر می‌باشد (کاردون^[12]، 1999). آسیب‌پذیری را می‌توان توان و پتانسیل از زیان و از دست دادن بیان نمود (میتچل^[13]، 1999).

بحران زلزله^[14]:

هزینه خطرات طبیعی مانند زلزله بسیار بالاست و انتظار می‌رود که این هزینه روز به روز افزایش یابد. زمین‌لرزه کوبه^[15] در ژاین (1995) با 100 بیلیون دلار پرهزینه‌ترین سانحه طبیعی در دنیاست. پس از آن به ترتیب زلزله 1999 در تایوان (57 بیلیون) و زلزله 1994 نورث ریدج در کالیفرنیا (20 بیلیون) جزو پرهزینه‌ترین حوادث طبیعی می‌باشند (پری کویک^[16]، 2002 ). خسارات جانی و مالی زلزله این حادثه را در مقابل دیگر حوادث طبیعی به بحران تبدیل نموده است و در برنامه‌ریزی اجتماعات انسانی لزوم مدیریت ریسک جهت مواجهه با بحران زلزله را می‌طلبد. زمین‌لرزه به خودی خود بحران تلقی نمی‌گردد آمادگی و برنامه‌ریزی دقیق برای تخمین آسیب‌پذیری و کنترل و کاهش عواقب نامطلوب زمین‌لرزه می‌تواند تعیین‌کننده درجه بحران باشد (عزیزی و اکبری، 1386).

انواع بحران

حوادث و سوانح ایجاد کننده بحران‌ها را با توجه به طبیعت، علل و اثرات آن می‌توان بدین ترتیب طبقه‌بندی نمود (مرکز مقابله با سوانح طبیعی ایران، 1373):

• سوانحی که وقوع آنها ناگهانی است، مانند زلزله، سیل و زمین لغزه

• سوانحی که وقوع آنها تدریجی است، همچون خشکسالی و تخریب‌های زیست محیطی
• سوانح صنعتی و تکنولوژی: تصادفات، ناتوانی‌های سیستم و آتش‌سوزی‌ها و انفجارها
• جنگها و نزاع‌های داخلی: نبردهای مسلحانه و تروریسم جزء این دسته‌اند.

زلزله و بحران ناشی از آن

زلزله عبارت است از ارزش‌های قابل اندازه‌گیری سطح زمین که توسط امواج حاصل از رها شدن ناگهانی انرژی در درون زمین به وجود می‌آید (معماریان، 1381). زلزله به عنوانیک پدیده طبیعی، به خودی خود ننتایج نامطلوبی در پی ندارد؛ آنچه از این پدیده یک فاجعه می‌سازد، عدم پیشگیری از تأثیرات آن و عدم آمادگی جهت مقابله با عواقب آن است (بینش، 1386). در جوامعی که آمادگی مقابله با اثرات آن را ندارند، این پدیده طبیعی به بحران تبدیل گشته و مسائل عدیده‌ای را به وجود خواهد آورد. آمادگی و برنامه‌ریزی دقیق برای تخمین آسیب‌پذیری، کنترل و کاهش عواقب نامطلوب زلزله تعیین‌کننده درجه بحران است. اثرات ناشی از زلزله خود را به صورت آسیب‌های جانی، مالی و اجتماعی نمایان کرده و آثار ناهنجار حاصله و عدم مقابله با آنها بحران زلزله را ایجاد می‌نماید. در این راستا می‌توان به تأثیر آن بر انسان‌ها، جامعه، زیستگاه انسان‌ها و جوامع انسانی اشاره نمود. بحران ایجاد شده در زیستگاه انسان ابعاد فیزیکی را نیز در برمی‌گیرد. بحران خود را به شکل از بین رفتن یا صدمه وارد آمدن بر تأسیسات زیربنایی شامل گازرسانی، برق، آب، ارتباطات و حمل و نقل نشان می‌دهد. از بین رفتن یا کاهش خدمات عمومی اعم از امور خدماتی، امدادی، رفاهی، پرورشی، آموزشی، بهداشتی و مهمتر از همه تهیه و توزیع غذایی، ایجاد آلودگی‌های شیمیایی بر اثر انتشار مواد آلوده کننده در آب و خاک و هوا، پدید آمدن آتش‌سوزی‌های وسیع، به هم ریختن فعالیت‌های روزمره مردم همانند تهیه مایحتاج، حمل و نقل و ... و نیز کمبود خدمات اضطراری برای آسیب‌دیدگان نمایان می‌گردد. مسائل ذکر شده خود شامل موارد و بحران‌های ریزتری هستند که در اینجا به آنها اشاره نشده است، ولیکن توجه به آنها بسیار ضروری و لازم می‌باشد. بُعد بحران در جوامع انسانی بسیار فراتر رفته و خود را در قالب‌های مختلف ظاهر می‌کند که از آن جمله می‌توان به عدم کارایی اقتصادی محل آسیب‌دیده، جابه‌جا شدن جمعیت و افزایش بزهکاری اجتماعی به خصوص سرقت و فساد، افزایش بیکاری، افزایش تورم قیمت کالاها، ایجاد اختلال در پیشرفت برنامه‌های توسعه منطقه‌ای و ملی، خنثی شدن برنامه‌های توسعه‌ای، ایجاد نیاز به کمک‌های خارجی و نهایتاً پدید آمدن آشوب‌های محلی اشاره نمود (جوانی، 1389).

منابع لرزه‌ای

زلزله به معنای متداول آن ناشی از حرکات پوسته زمین روی گوشته آن است که از میلیون‌ها سال قبل آغاز شده و همچنان ادامه دارد و باعث فشرده شدن پوسته زمین در بعضی مناطق می‌گردد. سپس انرژی از طریق لغزش بعضی شکاف‌های روی زمین چه در اعماق دریاها و چه در داخل خشکی‌ها آزاد شده، زلزله به وقوع می‌پیوندد. علت اصلی این حرکات، وجود گرمای بسیار زیاد داخل هسته زمین و تغییرات دما از عمق به سطح می‌باشد. در مورد علل استثنایی زلزله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف- احداث سازه‌های حجیم و سنگین نظیر سدها و آبگیری آنها که در اثر نیروی وزن زیاد، بخشی از پوسته زمین به آرامی فرو رفته و در منطقه اطراف لرزهایی به وقوع می‌پیوندد؛

ب- تخریب محوطه‌های زیر زمینی قدیمی نظیر غارها و یا قنات‌ها،

ج- انفجارهای اتمی زیر زمینی (موتوهیکو^[17] و همکاران، 1383).

شدت و بزرگی زلزله

برای نمایش کمّی و کیفی زلزله در سطح زمین، از دو مقیاس شدت و بزرگی استفاده می‌شود. شدت زلزله، پارامتری کیفی است که معرف انرژی دریافتی یک نقطه از زمین به هنگام وقوع زلزله است. این پارامتر مبتنی بر نحوه تأثیرپذیری بشر و اشیای روی زمین از زلزله‌ است. بزرگی زلزله، معرف کل انرژی آزاد شده از مرکز زلزله (محل شروع زلزله در عمق زمین) است که این مفهوم اولین بار توسط ریشتر ارائه گردید. از اینرو، واحد اندازه‌گیری زلزله، ریشتر نامیده می‌شود (جوانی، 1389). از سویی، هر چه عمق زلزله کمتر و شدت آن بیشتر باشد، وسعت و گستردگی ویرانی حاصل از آن به ویژه در مکان وقوع زلزله بیشتر می‌گردد و بالعکس (اصغری مقدم، 1378).

آسیب‌ها و خسارات ناشی از زلزله

تحلیل آسیب‌پذیری از عوامل مهم در فرآیند مدیریت بحران زلزله است و شناخت شاخص‌های آن برای تحلیل خطرپذیری در فرآیند مدیریت بحران مناطق در معرض خطر زلزله ضروری است. آسیب‌پذیری اصطلاحی است که جهت نشان دادن وسعت و میزان آسیب و خساراتی که احتمالا بر اثر وقوع سوانح به جوامع، ساختمان‌ها، خدمات و مناطق جغرافیایی، وارد می‌آید، استفاده می‌شود (رنج آزمای، 1390). زلزله به عنوان یکی از بلایای طبیعی دارای قدرت تخریب بسیار زیاد در زمانی کوتاه و در حوزهای بسیار وسیع است و خسارات شدیدی بر زمین و سازه‌ها وارد می‌آورد که این خسارات موجب تلفات جانی بسیاری می‌گردد. این خسارات به صورت زیر قابل دسته‌بندی هستند:

[1]- Natural Disaster

[2]- Hazard

[3]- Risk

[4] - French and Isaacson

[5] - Lavigne

[6] - Fell

[7]- Lomnitz

[8]- Bolt

[9]- Murack

[10]- Keller and Pinter

[11]- vulnerability

[12] - Chardon

[13] - Mitchel

[14]- Crisis

[15]- kobe

[16] - Pricovic

[17]- Mutahiko

فهرست مطالب :

2-1. شهرها و مخاطرات طبیعی 13
2-2. خطر زلزله در شهرها 13
2-2-1. خطر زلزله 13
2-2-2. آسیبپذیری در زلزله 14
2-2-3. بحران زلزله: 14
2-3. انواع بحران 15
2-4. زلزله و بحران ناشی از آن 15
2-5. منابع لرزهای 16
2-6. شدت و بزرگی زلزله 16
2-7. آسیبها و خسارات ناشی از زلزله 16
2-7-1. خسارات وارد بر زمین: 17
2-7-2. خسارت وارد بر سازه‌ها 17
2-7-2-1. خسارت وارد بر ساختمانها 18
2-7-2-2. خسارت وارد بر سازههای غیر ساختمانی 18
2-7-2-3. خسارت وارد بر شریانهای حیاتی 18
2-7-2-4. خسارات ناشی از حوادث ثانویه 18
2-8. گسترش فیزیکی شهرها و افزایش آسیبپذیری 18
2-8-1. ایمنی شهری 19
2-8-2. آسیب‌پذیری شهری 20
2-8-3. ساختار شهر 20
2-8-4. بافت شهر 21
2-9. فرسايش و فرسودگي 23
2-10. عوامل مؤثر در آسیب‌پذیری لرزه‌ای شهرها 23
2-10-1. تحلیل آسیب‌پذیری کالبدی 25
2-11. برنامه‌ریزی شهری و آسیب‌پذیری شهرها 25
2-12. ارتباط بین کاربری زمین و آسیب‌پذیری در برابر زلزله 26
2-13. مدیریت بحران 27
2-14. نقش GIS در مدیریت بحران 28
2-14-1. GIS و فاز کاهش اثرات 29
2-14-2. GIS و فاز آمادگی 29
2-14-3. GIS و فاز پاسخگویی 29
2-14-4. GIS و فاز بازسازی 30
2-15. نقش برنامهریزی شهری در مدیریت بحران (زلزله) 30
2-16. تصمیمگیری 30
2-16-1. تصمیمگیری مکانی 31
2-16-1-1. تصمیم‌گیری چند معیاره (MCDM) 31
2-16-1-1-1. مدلهای گسسته و پیوسته 33
2-16-1-1-2. مدل های جبرانی و غیر جبرانی 33
2-16-1-1-3. نمونه‌های فردی و گروهی 33
2-17. روشهاي‌ وزندهي‌: 34
2-17-1. فرآیند تحلیل سلسلهمراتبی( (AHP 34
2-18. مجموعههای فازی و عارضههای فازی …………………………………………..35
فهرست منابع