مقاله و تحقیق دانشجویی

توضیحات:

پیشینه و مبانی نظری خسران و تباهی 39صفحه در قالب ورد قابل ویرایش.

بخشی از متن :

با نگاهی به سوره عصر درمی یابیم که قرآن کریم عموم انسانها را در خسران و زیان اعلام می نماید مگر کسانی که ایمان و عمل صالح انجام دهند و یکدیگر را به حق و صبر سفارش کنند . دنیا بازاری است که انسان در آن سرمایه عمر را از دست می دهد تا سرمایه ای به دست بیاورد و حال گروهی هستند که نه تنها سرمایه ای به دست نمی آورند بلکه سرمایه ای را هم از دست می دهند و اینها هستند که گرفتار خسران و زیان هستند . همانطور که خداوند می فرماید

پس گروهی از انسانها هستند که سرمایه های عظیم خود را به بهایی اندک می فروشند و ضلالت را به جای هدایت می خرند .

و ما در این فصل بر آنیم که با شناخت معنای دقیق خسران در قرآن ، با مصادیق آن و ویژگی های خسران در قرآن نیز آشنا شویم .

الف : بررسی معنای لغوی واژه «خسران»

در معنای اصلی «خسر» نظرات مختلفی وجود دارد و برخی برای آن چندین وجه معنایی در نظر گرفته اند.

برخی معنای اصلی خسر را به معنای ضرر و زیان ، ضد سود آورده اند .

مصطفوی در التحقیق می نویسد: «معنای اصلی در این ماده آن چیزی است که مقابل سود قرار می گیرد یعنی کم شدن در مقابل سود کردن و اما نقص و گمراهی و هلاکت و ضرر ، هر یک از این موارد گاهی بر بعضی از موارد این معنا منطبق می شوند و گاهی از آثار این معنا هستند یا از اسباب و مقدمات آن هستند 000»[1]

برخی معنای اصلی «خسر» را کم شدن ، کم کردن و نقصان دانسته اند .

قرشی در قاموس می نویسد : «باید دانست که خسر ، خسران و خسار یک معنی بیشتر ندارند و آن نقصان و کم شدن است چنانکه صریح آیه «وَلَا تُخْسِرُوا الْمِيزَانَ » (رحمن / 9) و آیه ی «وَإِذَا كَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ» (مطفضین / 3) است و اینکه ضلالت و هلاکت را از معنای آن شمرده اند بدان جهت است که ضلالت و هلاکت یک نوع نقصان و زیان است ».[2]

برخی از منابع لغوی اصل ماده «خسر» را بر همین معنا گرفته اند و همین نظر را دارند . [3]

در برخی از منابع خسران به معنای کم شدن سرمایه آمده است که گاه به انسان نسبت داده می شود و می گویند فلان کس زیان کرد و گاه به خود عمل نسبت داده می شود و می گویند تجارتش زیان کرد .

گاه واژه خسران درباره دستاوردهای زندگی یه به عبارتی دیگر درباره سرمایه های برونی مانند مال و مقام دنایی است و گاه درباره ی سرمایه های درونی یا نتایجی که از حالات نفسانی حاصل می شود مثل از دست دادن صحت و سلامتی و عقل و ایمان و ثواب . [4]

گرچه راغب معتقد است که خسران به معنای زیان در سرمایه های درونی است نه زیان در امور دنیوی و تجارت بشری . [5] نویسنده الموسوعة القرانیة هم همین نظر را دارد . [6]

در مجمع البیان ذیل آیه 27 بقره «خسر» را به معنای نابودی تمام سرمایه آورده است و می نویسد : « خاسرون کسانی هستند که نفس خویش را هلاک کردند و به منزله ی کسانی هستند که سرمایه شان نابود شده است».[7]

در المعجم الوسیط ذیل ماده «خسر» آمده است : «خسر التاجر : تاجر در تجارت خود مغبون شد و کلاه بر سرش رفت . زیان کرد در آن. خسر فلان : فلانی نابود شد . گمراه شد (خسر) الشی ء : آن چیزی کم و ناقص کرد . گویند خسر ، المیزان و الکیل : ترازو و پیمانه را کم داد و ناقص گردانید.» [8]

و در لسان العرب آمده است : خسر به معنای نابودی است و الخسار و الخسارة و الخیسری به معنای گمراهی و هلاکت است . [9]

در وجوه القرآن برای «خسر» چندین وجه معنایی در نظر گرفته اند : غبن ، ضلال ، عقوبت و عجز و نقص

1. به معنای غبن یعنی زیان در آیه :« إِنَّ الْخَاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ» (شوری / 45). در این آیه خاسر یعنی معجون و زیان دیده .
2. به معنای گمراهی و ضلال در آیه : « فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُّبِينًا». (نساء / 119)
3. به معنای عقوبت در آیه : « لئن أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ » (زمر / 65) و همچنین در آیه : « لَئِن لَّمْ يَرْحَمْنَا رَبُّنَا وَيَغْفِرْ لَنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ ». (اعراف / 149)
4. به معنای عجز و ناتوانی در آیه : « لَئِنْ أَكَلَهُ الذِّئْبُ وَنَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّا إِذًا لَّخَاسِرُونَ » (یوسف / 14) در این آیه خاسرین یعنی ناتوانان .
5. به معنای نقص و کم بودن در آیه : « أَوْفُوا الْكَيْلَ وَلَا تَكُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِينَ » (شعراء / 181)[10]

نتیجه :

در برخی از آیات قران کریم واژه «خسران» در همان مفهوم لغوی آن بکار رفته است . یعنی به معنای نقص و کم گذاشتن است . مانند آیه : « وَأَقِيمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُوا الْمِيزَانَ » (رحمن /9) و یا آیه : « وَإِذَا كَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ » (مطففین /3)

در مورد این آیه زجاج می گوید : یعنی در پیمانه و وزن کم می گذارند[11] و یا درآیه « أَوْفُوا الْكَيْلَ وَلَا تَكُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِينَ »(شعرا/181) مخسر کسی است که هنگام دادن پیمانه در آن کم می گذارد و هنگامی که می خواهد بگیرد اضافه می خواهد . [12]

با این حال در قرآن کریم این واژه در اغلب موارد به معنای خسران در سرمایه های درونی است یعنی به معنای از دست دادن صحت و سلامتی و عقل و ایمان و ثواب است .

و این همان است که خداوند متعال از آن به عنوان خسران مبین یعنی زیان آشکار یاد کرده است . [13] که در این آیه شریفه به آن اشاره کرده است :« إِنَّ الْخَاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلَا ذَلِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِينُ » (زمر / 15)

خسران در فارسی به زیان ترجمه شده است . [14]

1. التحفیق فی کلمات القرآن الکریم ، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی ، تهران 1416 ه . ق ، اول ، مصطفوی حسن 1297 ق ص 52

1. قاموس قرآن ، دار الکتب الاسلامیة ، تهران ، 1318 ش ، نهم ، قرشی ، علی اکبر ص 243

2. معجم مقاییس اللغة ، مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی ، قم ، 1404 ق بی تا ج 2 ، ص 182

3.شرح و تفسیر لغات قرآن براساس تفسیر نمونه ، بنیاد پژوهشهای اسلامی ، مشهد ، 1381 ش ، دوم ، شریعتمداری ، جعفر ، ج 1 ، ص 680 ؛ المفردات فی غریب القرآن ، رضوی ، مشهد ، 1375 ش ، دوم ، راغب اصفهانی( م 502) ، مترجم : غلامرضا خسروی حسینی ص 599 ؛ الموسوعة القرآنیة ، موسسه سجل العرب ، بی جا ، 1405 ق ، آبیاری ابراهیم ،ج 8 ، ص 166

[5]. المفردات فی غریب القرآن، ص 599

[6]. الموسوعة القرآنیة، ج 8 ، ص 166

1. مجمع البیان فی تفسیر القرآن ،ناصر خسرو،تهران،1372 ش،سوم،فضل بن حسن طبرسی، ج 1،ص 170

[8] . فرهنگ المعجم الوسیط ، انتشارات اسلامی ، تهران ، 1381 ش ، اول ، ابراهیم اینس ، منتصر عبد العظیم ، الصوالحی علمیه ، محمد خلف احمد ، مترجم : محمد بندرریگی ، ج 1 ، ص 496

[9] . لسان العرب ،دار صادر،بیروت ،1414 ق،سوم،محمدبن مکرم ابن منظور، ج 1 ، ص 496

[10] وجوه القرآن ، مجمع البحوث الاسلامیة ، مشهد ، 1380 ش ، اول ، حیدری نیشابوری اسماهیل بن احمدم 431 ه . ق ، ص 227

[11] لسان العرب ج 4 ، ص 239

[12] همان

[13] مفردات راغب ص 599 ؛ الموسوعة القرآنیة ج 8 ص 166 : شرح و تفسیر لغات قرآن ج 1 ، ص 680

[14] التحقیق فی کلمات القرآن الکریم ، مصطفوی حسن ص 52

فهرست برخی از مطالب:

فصل دوم:یافته های تحقیق 11

بخش اول:تعریف خسران،ویژگیها و مصادیق آن 12

الف)بررسی معنای لغوی واژه خسران 12

ب) مصادیق خسران 17

ج)ویژگیهای خاسرین 22

بخش دوم:عوامل خسران و راههای جلوگیری از آن 35

الف)عوامل خسران 35

1-تکذیب و انکار 35

2- کفر 44

3-باز داشتن مردم از راه خدا 52

4-ظلم کردن 54

5-شرک ورزیدن به خدا 55

6-پذیرش ولایت شیطان 57

7-دروغ و افتراء به خداوند 62

8-آلوده کردن نفس و اطاعت از آن 62

9-باطل اندیشی و باطل کاری 64

10- شکستن پیمانها 67

11- قطع پیوندها 66

12- فساد در زمین 66

13-سوء ظن داشتن بخدا 66

14-مشغول شدن به دنیا و غفلت از یاد خدا 70

15- فرو رفتن در فسادو بهره برداری از امکانات مادی در مسیر گناهان 72

16-عملکرد ضعیف در مسولیت 73

17- درخواست بدون علم 74

ب:راههای جلوگیری از خسران: 77

1-ایمان آوردن 79

2- انجام اعمال شایسته 81

3-سفارش کردن به حق 82

4- سفارش کردن به صبر 83

5- تزکیه نفس 84

6-هدایت ویژه الهی 86

7- تسلیم در برابر خدا 86

بخش سوم:آثار و نتایج خسران: 87

الف)آثار خسران در دنیا 87

1-حسرت کشیدن و مغلوب شدن 87

2- حبط اعمال 89

3- ندامت و پشمیانی 90

4- نازل شدن عذاب الهی 91

5- گرفتار همنشین بد شدن در دنیا 93

ب) آثار خسران در آخرت: 94

1- ورود به جهنم 95

2- عذاب شدید 95

3- خلود در جهنم 97

4- خوار و ذلیل بودن در آتش جهنم 98

5- فریادهای آنها را پاسخی نیست 99

6- بر دوش کشیدن بار سنگین گناهان 100

7- دچار حسرت گردیدن 101

8- زشت و بد منظر شدن 102

9- درخواست شفاعت و بازگشت به دنیا 103

10- نابود شدن خدایان و سخنان دروغین آنها 104

11- نهایت دوری از رحمت خداوند 105

12- حبط اعمال 106

نتیجه گیری 109

فهرست منابع ومآخذ