مقاله و تحقیق دانشجویی

پيشينه و مباني نظري استرس شغلي در 35 صفحه در قالب ورد قابل ویرایش.

استرس شغلی

استرس بخشی از زندگی روزمره است. استرس حالت یا فرایندي روانشناختی است که در هنگام وقوعش فرد با حوادثی مواجه می­شود که آن­ها را نسبت به بهزیستی جسمی و روانشناختی خود تهدیدآمیز ادراك می­کند. استرس از تعامل با محیط نشات می­گیرد و زمانی رخ می­دهد که بین فشارهاي موقعیتی و منابعی که فرد در اختیار دارد ناهماهنگی وجود داشته باشد (هزاوه­اي، حسيني، معيني، مقيم بيگي و حميدي، 1391).

در چند دهه اخير و با روى آوردن تدريجى جوامع به سمت زندگى مدرن، يكى از معضلات اساسي كه گريبان گير جوامع بشري شده است پديده استرس مي­باشد. با صنعتي شدن جهان استرس اهميت ويژه­اي پيدا كرده و به طور گسترده­اى سلامتي شاغلين را در محيط كار تحت تأثير قرار داده است. عوامل رواني به همراه خطرات فيزيكي، شيميايي، ارگونوميك و بيولوژيك محيط كار يكي از عوامل مخاطره آميز اصلي در محيط هاي كاري محسوب مي­گردد و در بين عوامل رواني استرس شغلى از اهميت ويژه­اي برخوردار مى­باشد، به طوريكه سازمان ملل متحد در سال 1992 استرس شغلي را بيماري قرن بيستم دانست و سازمان جهاني بهداشت بر اساس شاخص بار جهاني بيماري­ها، به اين نتيجه رسيد كه بيماري­هاي رواني به ويژه استرس، دومين علت ناتواني تا سال 2020 خواهد بود (تانگری^[1]، 2003). در اغلب جوامع امروزی، حیات انسانی از لحاظ محیط و نحوه زندگی با آن چه در سال­های گذشته وجود داشته، تفاوت فاحشی پیدا کرده است. امروزه در اکثر نقاط جهان، به ویژه در جوامع صنعتی و در جوامعی که آشفتگی اجتماعی و اقتصادی، زندگی عادی را مختل کرده است، عوامل تنش­زای اجتماعی، بیش از هر زمان دیگری شایع گردیده اند. به طوری که در عصر کنونی تنش را به عنوان طاعون سیاه می­شناسند (ملازم، محمدحسینی، کریمی و زاده باقری، 1384).

استرس جزء جدايى ناپذير در زندگي مى­باشد كه با توجه به فشار رواني و كيفيت انطباق فرد با آن مى­تواند منجر به بيماري و يا تجربه­اي مثبت شود. عوامل رواني در محيط كار بر خلاف ساير عوامل زيان­آور محيط كار مختص شغل خاصي نيستند و در همه­ي مشاغل به صور مختلف و با درجات متفاوت وجود دارند (لوی و ویگمن، 2000). همه­ی انسان ها در زندگی روزمره در معرض انواع فشارهای روانی و رویدادهای تنش­زایی قرار می­گیرند که بهداشت روانی و جسمی آنان را تهدید می کند. تنش یک وضعیت نا مطلوب تحریک عاطفی و روانی است و هنگامی فرد در آن واقع می شود که موقعیت را خطرناک یا تهدید کننده آسایش تلقی کند (اکبری، امیرآبادی زاده، پوررضا، واقعی و دستجردی، 1384).

استرس شغلی برای خیلی از کارکنان و کارگران یک مخاطره اصلی است. ظرفیت­های کاری، کیفیت پایین کارهای تجاری، اضافه کاری، روابط خشونت آمیز در محیط­های کاری و کار شیفتی فقط بخش کمی از حالت­ها از علل زیاد پر دغدغه­های کاری است. بدن انسان به طور عادی یک واکنش طبیعی به تهدید یا درخواست مانند گریز یا جنگ، دارد که واکنش به هر کدام باعث رها کردن آدرنالین می­شود. هنگامی که تهدید پایان می­یابد بدن انسان می­تواند به جایگاه طبیعی خودش برگردد. عامل به وجود آورنده­ی استرس یک رخداد یا تنظیم حالتی است باعث واکنش فشار می­شود. آسیب طولانی­تر واکنش بدنی مزمن است. استرس شغلی می­تواند بر سلامتی شما تأثیر بگذارد. همچنین عوامل استرس­زا در محیط کار می­تواند از نیروی کارگری متجاوز شود که می­تواند مقداری تأثیر بر روی وضعیت­شان داشته باشد. کارگرانی که با ظرفیت­های بالا بیش از حد و اندازه کار کرده­اند در رتبه­های پایین باقی می­مانند صرف نظر از تلاش­شان پس ظرفیت بالای کاری یک عامل به وجود آورنده استرس است. کارمندان احساس اضطراب می­کنند و میزان سرعت ضربان قلبشان به این دلیل که آن­ها نمی­توانند ظرفیت کاریشان را کنترل کنند، بالا و پایین می­رود و می­تواند منجر به فرسودگی شغلی گردد. اعضای P.E.F تغييرات دراماتیک دردناکی را تجربه کرده­اند. بودجه ایالت به تأخیر افتاده، کسری بودجه به وجود می­آید و مذاکره در برقراری قرارداد طولانی می­شود. این تغییرات محیطی را پرورش می­دهد که شمار منابع استرس را به درجه بالایی می­رساند و شامل گرانباری نقش و زمینه­ساز فرسودگی شغلی می­گردد (پاول^[2]، 2003).

در دهه اخير مو ضوع استرس و آثار آن در سازمان يكي از مباحث اصلي مديريت رفتار سازماني را به خود اختصاص داده اسـت و فشار عصبي در سازمان همچون آفتي فعاليت­ها را تحليل داده و از بين مي برد. توجه به محـيط هـاي شـغلي و شـرايط كـار كاركنان امري است كه موجب بالا بردن كيفيت كار، حفظ سلامت و بهداشت كاركنان و جهت بهره جويي بيـشتر و بهتـر از طـول مدت سنوات كاري مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به تأثير استرس شغلي بر زندگي و كار کارکنان، دست اندر كاران اين گونه سيـستم­ها بايد عوامل مرتبط با رضايت مندي را يافته و جهت پيشرفت و ارتقاي سطح كارايي کارکنان مورد توجه قرار دهند (رحمانی، 1386).

سازمان ملل متحد^[3]، در سال 1992 استرس شغلي را بیماري قرن بیستم معرفي كرد؛ چندي بعد سازمان جهاني بهداشت، استرس شغلي را مشكلي همه گیر در جهان اعلام كرد (تانگری^[4]، 2003).

7-2 تعریف استرس شغلی

استرس شغلی به عنوان یکی از مهم­ترین ویژگی­های محیط کار، فرسودگی بدنی یا عاطفی است که بر اثر مسائل و مشکلات واقعی یا ذهنی پدید می­آید. واژه استرس مستقیماً از زبان لاتین گرفته شده و به معنی تحمیل، فشار و خسته شدن می­باشد، این واژه به سرعت فراگیر شده و به یکی از اصطلاح­های رایج پنج دهه اخیر تبدیل گردیده است. اولین بار روچ^[5] (1984) این اصطلاح را چنین تعریف کرد که استرس پاسخی غیر اختصاصی از ارگانیسم در مقابل هر تقاضا یا تغییر در شرایط فیزیکی می­باشد. بر اساس تعریف مؤسسه ملي ايمني و بهداشت حرفه اي (NIOSH) فرد زمانی با استرس شغلی مواجه می­شود که بین نیازهای شغلی با توانایی­ها، قابلیت­ها و خواسته­های وی هماهنگی موجود نباشد (هاشمی­نژاد و همکاران، 1392). در این تعریف ضمن تاکید بر عدم هماهنگی با توانایی­ها و قابلیت­های فرد، به خواسته­های فردی نیز توجه شده است. کندال و همکارانش استرس را یک تجربه طبیعی و قابل پیش بینی در روند زندگی و کار معرفی کرده و تاکید داشته­اند که همه نتایج استرس منفی نیستند و گاه استرس حالت منفی و گاه نیز پیامدهای مثبتی به همراه دارد (کندال، مورفی، اونیل و بورسنال^[6]، 2000).

نشانه­هاي استرس شغلي در سه حیطه رواني، جسماني و رفتاري نمايان مي­شود. حیطه رواني استرس شغلي با نارضايتي شغلي همراه است، اين نارضايتي از شايع­ترين پیامدهاي استرس شغلي مي­باشد كه باعث افسردگي، اضطراب، ملالت، اختلالات جنسي، احساس ناكامي، انزوا و بیزاري مي­شود (کنزویچ، میلوسویچ، گلوبیچ، بلوسویچ، روسو و موستاجبگوویچ^[7]، 2011).

8-2 علل استرس در محيط کار

استرس محيط کار به وسيله غيبت­ها، تأخيرها و ناتواني­هاي کارکنان باری سنگين بر روي سازمان تحميل مي­کنند تحقيقات در استراليا نشان داده است که بيشتر از يک روز در ماه کارکنان به دليل افسردگي مواد مخدر يا اضطراب از کار باز مي­مانند. تحقيـقات ديگري نشان داده، افراد مجرد به خصوص زنان بيشتر در معرض خطرات استرس مي­باشند در تحقيق ديگري نيز اين نتيجه حاصل شده است که بيکاري زياد، عدم امنيت شغلي قراردادهاي کوتاه مدت و فشار روانی روي کارکنان با استرس مرتبط هستند همچنين نگراني از آينده، عدم تطابق نيازها و احساسات و عدم مالکيت مي­تواند ايجاد استرس کند (استون^[8]، 2011).

شرایط فیزیکی نامطلوب، خطرات جسمانی، ویژگی­های شخصیتی، بار کاری، فشار زمان، مسئولیت افراد، ابهام و تعارض نقش، تعارض همکاران و مدیران ارشد با زیردستان، محدودیت­ها، مشارکت اندک در تصمیم­گیری، ترفیع یا تنزل شغلی و کمبود امنیت شغلی از استرس­زاهای شایع مشاغل هستند (حسنی، قاسم­زاده علیشاهی و کاظم­زاده، 1392).

9-2 منابع استرس در محيط کار

عوامل استرس­زا در منبع را مى­توان به سه دسته تقسيم­بندى كرد: دسته اول عوامل استرس­زاي فردي، دسته دوم رويدادهاي زندگي و دسته­ي سوم عوامل استرس­زاي سازماني مثل سياست­ها، ساختارها، شرايط ايمني، تداخل فرآيندها، ابهام نقش در سازمان و تعارض نقش در سازمان (کازرونیان و همکاران، 1392).

1-9-2 ويژگي نقش

شاختر عامل­هاي روانشناختي محيط کار را روشي مي­داند که از آن راه مي­توان درک درستي از استرس شغلي به دست آورد دراين باره پژوهشگران به ويژه با استفاده از نظريه نقش سعي کرده­اند مسائل مربوط به استرس را شناسايي کنند و دريابند که فشارهاي ناشي از نقش تا چه اندازه در پديد آمدن استرس شغلي تاثير دارند بنابر نتيجه اين پژوهش­ها چهار نوع ويژگي براي نقش برشمرده اند.

1- ابهام نقش: يکي از عوامل محيط کار كه ممکن است منجر به ايجاد استرس شغلي شود ابهام نقش ناميده مي­شود. ابهام نقش را به عنوان يکي از ويژگي­هاي نقش چنين تعريف کرده­اند وضعيت شغل که در آن پاره­اي اطلاعات براي انجام شغل به طور مطلوب، نارسا يا گمراه کننده­اند در نتيجه فرد نمي­داند که چه انتـظاري از وي براي انجام شغلـش دارند ابهـام نقش زماني به استرس منجر مي­شود که فرد را از بهره­وري و پيشرفت شغلي باز مي­دارد (ساعتچي، 1388).

2- گرانباري نقش: يکي ديگر از ويژگي­هاي نقش که آن را منشاء ديگري براي استرس شغلي مي­دانند گرانباري نقش است به اين معني که اگر فرد نتواند از پس انجام کاري که بخشي از یک شغل معين است برآيد، دچار استرس خواهد شد (ساعتچي، 1388).

3- کم باري نقش: يکي ديگر از ويژگي­هاي نقش را که در شغل­هاي معيني موجب استرس در کارکنان مي­شود کم باري نقش ناميده­اند يعني وضعيتي که در آن از مهارت­هاي شخصي به طور تمام و کمال استفاده نمي­شود به بيان ديگر، مهارت­ها و توانايي­هاي فرد کمتر از اندازه ممکن به کار گرفته مي­شود در حالي که گـرانباري نقـش گـوياي حــوادث زيــادي است (که به شاغلين تحميل مي­شود) کم باري نقش حکم محدوديت و بازدارندگي دارد به طور کلي مي­توان گفت که کم باري نقش زماني پيامد ناخوشايند دارد که توان کارکنان بيش از آن باشد که براي شغل محول به آن­ها لازم است (ساعتچي، 1388).

4- ناسازگاري نقش: طي بررسي­هاي انجام شده، علاوه بر ابهام نقش، ناسازگاري نقش نيز به عنوان عامل استرس­زا شناخته شد ناسازگاري نقش زماني رخ مي­دهد که تن دادن به مجموعه­اي از الزام­هاي شغلي با پذيرش مجموعه ديگري از الزام­هاي شغلي، مغاير با به طور کلي ناممکن باشد مانند حسابدار شرکتي که از او خواسته شود حساب­هاي خلاف واقع درست کند يا به اصطلاح حساب­سازي كند تا مالياتي که به شرکت تعلق مي­گيرد، کاهش يابد (ساعتچي، 1388).

[1] - Tangri

[2] - Paul

[3] - United Nations Organisation

[4] - Tangri

[5] - Rosch

[6] - Kendall, Murphy, O’Neill & Bursnall

[7] - Knezevic, Milosevic, Golubic, Belosevic, Russo & Mustajbegovic

[8] - Stone