مقاله و تحقیق دانشجویی

پیشینه و مبانی نظری ارتباط تحقیق و ترویج و کلیات طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته¬ها در30 صفحه در قالب ورد قابل ویرایش.

مبانی نظری وپیشینه تحقیق ارتباط تحقیق و ترویج و کلیات طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها

فصل دوم : بررسی ادبیات تحقیق

2-1- مقدمه...............................................................................................................................................................11

2-2- بخش اول: کلیات ارتباط تحقیق و ترویج................................................................................................11

2-1-1- پیوند تحقیق و ترویج...............................................................................................................13

2-2-2- نظام دانش و اطلاعات کشاورزی............................................................................................16

2-2-3- شیوه­های مرسوم ارتباطی تحقیق و ترویج کشاورزی در سطح جهان...........................20

2-2-4- پیشینه­ی طرح­های مشترک تحقیقی – ترویجی در ایران...............................................25

2-3- بخش دوم: کلیات طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»....................................................................27

2-3-1- سابقه و پیشینه­ی تجربی طرح..............................................................................................27

2-3-2- اهداف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها».....................................................................28

2-3-3- ویژگی­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»............................................................29

2-3-4- اهمیت و ضرورت اجرای طرح................................................................................................30

2-3-5- رهیافت ترویجی طرح...............................................................................................................30

2-3-6- محتوا و موضوع یافته­های تحقیقاتی و کاربردی طرح.......................................................31

2-3-7- روند اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»...........................................................33

2-3-8- الزامات اجرایی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها».....................................................34

2-3-9- مناطق اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» در استان کرمانشاه....................35

2-4- بخش سوم: کلیات ارزشیابی

2-4-1- تعاریف و مفاهیم ارزشیابی......................................................................................................38

2-4-2- اهداف ارزشیابی.........................................................................................................................41

2-4-3- ویژگی­های ارزشیابی.................................................................................................................43

2-4-4- مسائل کلیدی ارزشیابی...........................................................................................................43

2-4-5- سطوح ارزشیابی.........................................................................................................................45

2-4-6- انواع ارزشیابی.............................................................................................................................47

2-4-6-1- انواع ارزشیابی با توجه به زمان.........................................................................47

2-4-6-2- انواع ارزشیابی از نظر کارائی..............................................................................48

2-4-6-3- انواع ارزشیابی از لحاظ درجه­ی اعتبار............................................................48

2-4-6-4- انواع ارزشیابی با توجه به ارزشیابان.................................................................50

2-4-7- مدل­های ارزشیابی....................................................................................................................50

2-4-7-1- مدل ارزشیابی مشارکتی...................................................................................52

2-4-7-2- مدل ارزیابی سریع و مشارکتی روستایی.......................................................56

2-4-7-3- مدل ارزشیابی مبتنی بر طبیعت....................................................................57

2-4-7-4- مدل ارزشیابی تجربی........................................................................................57

2-4-7-5- مدل مفهومی آون..............................................................................................58

2-4-7-6- مدل سلسله مراتبی بنت...................................................................................59

2-4-7-7- مدل ارزشیابی تفاوت­ها (اختلاف یا ناهم­خوانی)..........................................60

2-4-7-8- مدل ارزشیابی اعتبارگذاری..............................................................................61

2-4-7-9- مدل ارزشیابی اعتباربخشی..............................................................................61

2-4-7-10- مدل ارزشیابی مدافعه یا دوسویه.................................................................62

2-4-7-11- مدل ارزشیابی هدف آزاد...............................................................................62

2-4-7-12- مدل ارزشیابی مناسبات اجرایی...................................................................64

2-4-7-13- مدل ارزشیابی حقوقی....................................................................................64

2-4-7-14- مدل ارزشیابی قضایی.....................................................................................64

2-4-7-15- مدل ارزشیابی به مثابه روشنگری................................................................65

2-4-7-16- مدل ارزشیابی مبتنی بر استراتژی وضعیت ویژه......................................65

2-4-7-17- مدل ارزشیابی تایلر.........................................................................................66

2-4-7-18- مدل ارزشیابی استیک....................................................................................66

2-4-7-19- مدل ارزشیابی تصمیم­گیری مدیریتی.........................................................67

2-4-7-20- مدل ارزشیابی هدف مدار..............................................................................67

2-4-7-21- مدل عمومی ارزشیابی....................................................................................68

2-4-7-22- مدل آزمایش اجتماعی...................................................................................68

2-4-7-23- مدل کارشناسی...............................................................................................68

2-4-7-24- مدل تخصص محور.........................................................................................68

2-4-7-25- ارزشیابی به عنوان خبرگی...........................................................................69

2-4-7-26- مدل منطقی ارزشیابی برنامه..........................................................................69

2-4-7-27- مدل سیپ..........................................................................................................70

2-5- بخش چهارم: پیشینه­ی پژوهش.............................................................................................................76

2-6- چارچوب نظری تحقیق.............................................................................................................................89

-1) مقدمه

با توجه به این­که تحقیق حاضر به منظور ارزیابی یکی از طرح­های ترویجی با عنوان «تسریع انتقال یافته­ها» صورت پذیرفته و از آن جایی که این عنوان مطالب و مفاهیم زیادی را در بر می­گیرد، لذا به منظور سهولت در مطالعه، مطالب این بخش به چهار بخش تقسیم گردیده است. در بخش اول کلیات ارتباط تحقیق و ترویج و در بخش دوم کلیات طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» ارایه شده است. در سال­های اخیر به منظور برقراری ارتباط نزدیک­تر بین محققان، مروجان و کشاورزان و انتقال یافته­های تحقیقاتی به اکثر بهره­برداران بخش کشاورزی، طرح­هایی به اجرا درآمده است که طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» نمونه­ای از آن می­باشد. از آن جا که اجرای چنین طرح­هایی از سابقه­ی اجرایی چندانی برخوردار نمی­باشد، لازم است که به منظور میزان حصول به اهداف و تعیین نقاط قوت و نقاط ضعف، مورد ارزیابی قرار گیرند و از آن جایی که تحقیق حاضر به منظور ارزیابی طرح مورد نظر صورت گرفته است، در بخش سوم این فصل، تعاریف و مفاهیم ارزشیابی ارایه شده است و در ادامه به مدل­هایی که می­توان برای ارزشیابی برنامه­ها مورد استفاده قرار داد، اشاره شده است. از آن جا که در تحقق حاضر به منظور ارزیابی طرح «تسریع انتقال یافته­ها» از مدل سیپ استفاده شده است، در پایان این بخش مدل سیپ از جنبه­های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. از دیدگاه صاحبنظران ترویجی، مدل سیپ می­تواند بیش­ترین کاربرد را در ارزشیابی برنامه­های ترویجی داشته باشد. ملک محمدی (1377) از مدل سیپ به عنوان مدلی یاد می­کند که می­توان برنامه­های ترویجی را با آن ارزشیابی نمود. بخش چهارم و پایانی این فصل نیز به بررسی پیشینه­ی پژوهش اختصاص یافته است و در پایان نیز مدل نظری تحقیق که منطبق بر الگوی سیپ می­باشد، ارایه شده است.

2-2) بخش اول: کلیات ارتباط تحقیق و ترویج

ارتباط تحقیق و ترویج کشاورزی همواره از جمله مهم­ترین مباحث مطرح در ادبیات ترویج و توسعه کشاورزی بوده است. امروزه برای حصول اطمینان از تناسب فناوری ها با شرایط کشاورزان، وجود پیوند­های محکم بین تحقیق و ترویج در نظام کشاورزی امری ضروری است. از آن­جائی که فاصله­ی زمانی بین آگاهی زارعین از یک فناوری جدید و استفاده کامل از آن زیاد بوده و این فاصله با پیچیده­شدن تکنیک طولانی­تر خواهد بود، ایجاد ارتباط مناسب تشکیلاتی بین مؤسسات تحقیقاتی و سازمان ترویج کشاورزی می­تواند فاصله­ی زمانی پذیرش را کوتاه­تر و در نتیجه بازده سرمایه­گذاری در آموزش، تحقیق و ترویج کشاورزی را به­نحو چشمگیری افزایش دهد (سلطانی، 1371؛ ون دن بن، 2000). کوتاه تر شدن فاصله­ی زمانی پذیرش یک فناوری توسط کشاورزان، باعث می­شود که یافته­های تحقیقاتی با سرعت بیشتری به سطح مزارع کشاورزان رسیده و هدف نهایی آن­ها که همانا افزایش تولید محصولات کشاورزی می­باشد، سریع­تر تحقق یابد. اما شواهد نشان می­دهد که هنوز متوسط عملکرد محصولات عمده ی کشور پائین است و برای تأمین قسمتی از مواد غذایی مورد نیاز کشور بایستی اقدام به واردات کرد. به­نظر می­رسد که یکی از دلایل این امر، عدم وجود ارتباط تنگاتنگ و مفید با کارایی بالا بین محققان و مروجان و کشاورزان است که باعث می­شود یافته­های تحقیقاتی در سطح مراکز تحقیقات باقی مانده و به مزارع که به شدت نیازمند بکارگیری جدیدترین یافته­های تحقیقاتی برای افزایش کمی و کیفی محصول می­باشند، نرسد. بنابراین، برای بهره­برداری کردن از منافع تحقیقاتی که نرخ بالایی از بازگشت سرمایه را به همراه داشته باشد قدم اول، پیدا کردن راه­هایی برای ترکیب کردن و ساده کردن اطلاعات تولید شده به وسیله­ی تحقیقات، به شکلی است که به طور مؤثر به وسیله­ی کشاورزان استفاده شود (داماد زاده، 1378؛ بایرلی، 1987). پر واضح است که در این بین نقش مروجان به عنوان عامل انتقال دهنده­ی یافته­های تحقیقاتی به کشاورزان، از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین، عدم وجود پیوند منطقی بین تحقیق و ترویج کشاورزی را می­توان به عنوان مهم­ترین عامل بازدهی کم سرمایه­گذاری در بخش تحقیقات کشور دانست.

اقتباس فناوری نوین کشاورزی – که شرط لازم توسعه­ی کشاورزی در جهان سوم است – بدون تحقیقات اغلب بی­نتیجه است و حفظ و توسعه این فناوری بدون توسل به فعالیت تحقیقی اکتشافی جدی و مستمر عملاً ناممکن است. دستاورد­های تحقیقاتی بدون فعالیت ترویجی عملاً عقیم و بی­حاصل می­مانند. فقط در چارچوب کوشش­های ترویجی با برنامه توسط مروجان آگاه است که می­توان این فنون را به میان توده­ی کشاورزان برد و کاربرد آن را نهادی کرد و عمومیت بخشید. از طرف دیگر، ترویج نیز به یافته­های برنامه­های تحقیقاتی نیازمند می­باشد تا به مناسب­ترین شیوه به کشاورزان مشورت­های مورد نیاز را ارائه دهد (باصری، 1371؛ وزارت کشاورزی بنگلادش، 1996). فعالیت­های ترویجی همواره می­باید مبتنی بر یافته­های تحقیقاتی باشد و جریان فعالیت­های تحقیقاتی نیز می­باید بر محور حل مسائل و پاسخگوئی به مسائل تولیدی روستائیان استوار باشد. تحقق این کیفیت از یک سوی مستلزم پیوستگی و وابستگی ارگانیک تشکیلات ترویجی و تحقیقی با همدیگر و از سوی دیگر برخورداری هر یک از نهاد­های ترویج و تحقیق از متخصصین و پژوهندگان آگاه به مسائل و امکانات بالفعل و بالقوه­ی جامعه­ی روستائیان و مولدان بخش کشاورزی در هر کشور است (کرمی دهکردی، 1380). مکانیزم­های سازمانی مهمی برای تأمین یک جریان آزاد اطلاعات بین تحقیق و ترویج وجود دارد. بعضی از این مکانیزم­ها عبارتند از:

1. یک کمیته­ی ملی هماهنگی فنی شامل نمایندگان ترویج دولتی، سازمان­های غیر دولتی، بخش خصوصی و نمایندگانی از بخش تحقیقات؛
2. کمیته­های فنی کشاورزی هر کدام دربرگیرنده­ی تعدادی از بخش­ها در مناطق آگرو اکولوژیکی یکسان و شامل نمایندگان محلی ، نمایندگی­های ترویج و مؤسسات تحقیقاتی؛
3. کارگاه­های بازنگری تحقیق – ترویج بین کارکنان ترویج کشاورزی و مؤسسات تحقیقاتی محلی ( وزارت کشاورزی بنگلادش، 1996).

مکانیزم­های ارتباطی مختلفی بین تحقیق و ترویج وجود دارد که در هر کشور با توجه به ویژگی­های اکولوژیکی، اقتصادی و ویژگی­های فردی و حرفه­ای کشاورزان هر منطقه، شکل خاصی از این مکانیزم­ها برای برقرای ارتباط بین تحقیق، ترویج و کشاورز به کار گرفته می­شود. برقراری ارتباط بین تحقیق و ترویج از هر مکانیزمی که پیروی کند، واقعیت این است که نهادهای تحقیق و ترویج در صورتی موفق به انجام مطلوب وظایف مربوطه هستند که رابطه­ای مستحکم میان آن­ها وجود داشته باشد؛ به عبارت دیگر هر یک از این دو نهاد باید به عنوان منبع تغذیه­ی دیگری عمل کند و رغبت و علاقه­ی هر یک از آن­ها به ایجاد رابطه با طرف مقابل باید به منزله تضمینی بر توفیق فعالیت­های همان واحد تلقی شود (نوروزی و ملک محمدی، 1386).

برقراری ارتباط بین فعالیت تحقیق و ترویج بایستی به­عنوان یکی از اصول مهم برنامه­های کشاورزی قلمداد گردد، زیرا هر­گونه شکستی در برقراری چنین ارتباطی به­معنی عدم­موفقیت در انتقال و گسترش نتایج فعالیت­های تحقیقاتی به خارج از مرز­های آن­هاست. ترویج بدون تحقیق چیز قابل توجهی برای عرضه نخواهد داشت و به­دلیل عدم­دستیابی به راه­حل مشکلات و نوآوری­های قابل تطبیق با شرایط روستا، به­تدریج از کار­های آموزشی و ترویجی آن کاسته شده و به انجام امور اجرایی، اداری و غیر­آموزشی سوق داده می­شود. از طرفی تحقیقات بدون ترویج، نه تنها از مشکلات و اولویت­های مورد نیاز کشاورزان جهت تعیین موضوع­های مورد تحقیق مطلع نمی­گردد، بلکه از پیامد­های ناشی از کاربرد نتایج تحقیقاتی نیز آگاه نخواهد شد. به­طور کلی ضعف ارتباط تحقیق و ترویج باعث می­گردد که نتایج تحقیقات غیر­قابل استفاده و در چهارچوب ایستگاه­های تحقیقاتی و در لابه­لای کتاب­ها و نشریه­های کتابخانه­ها محبوس گردیده و هرگز جهت عمل و استفاده به دنیای کشاورزان راه نیابند (کرمی دهکردی، 1380؛ شهبازی، 1371). بنابراین، راه­حل این مشکلات در پیوند بین تحقیق و ترویج نهفته است.