مقاله و تحقیق دانشجویی

ادبیات نظری تحقیق مسئولیت پیامبر در قرآن در 21 صفحه در قالب ورد قابل ویرایش.

بخشی از متن :

تعريف مسؤوليت در لغت و اصطلاح

اين واژه، از ريشه‌ي سَأَلَ به معني پرسيدن و درخواست كردن است. مسؤوليت، مصدر جعلي از اسم مفعول سَأَلَ و به معني موظف بودن به انجام دادن كاري مي‌باشد. مسؤول بودن، يعني:

1ـ موظف دانستن خود به انجام دادن كاري. اين معني در سوره‌ي فرقان آيه 16 بيان شده است: «لهَُّمْ فِيهَا مَا يَشَاءُونَ خَلِدِينَ كاَنَ عَلي‏ رَبِّكَ وَعْدًا مَّسُْئولا. جاودانه هر چه بخواهند در آن جا دارند. پروردگار تو مسئوول [تحقق‏] اين وعده است.»

2ـ بازخواست شدن در برابر چگونگي انجام دادن كارهايي كه خود تعيين كرده يا از او خواسته شده؛ اين معني در سوره‌ي احزاب آيه 15 بيان شده است: «وَ لَقَدْ كاَنُواْ عَاهَدُواْ اللَّهَ مِن قَبْلُ لايُوَلُّونَ الْأَدْبَارَ وَ كاَنَ عَهْدُ اللَّهِ مَسُْئولا. با آنكه قبلاً با خدا پيمان جدي بسته بودند كه پشت [به دشمن‏] نكنند؛ و بايد بدانند پيمان خدا همواره بازخواست دارد.»

3ـ تحمل كردن پيامدهاي انجام ندادن يا درست انجام ندادن كار پس از بازخواست. اين معني در سوره‌ي صافات آيه 24 بيان گرديده: «وَ قِفُوهُمْ إِنهَُّم مَّسُْئولُون‏. آنها را بازداشت نماييد؛ زيرا بايد پيامد كارهاي خود را تحمل نمايند.»

مسؤوليت در اصطلاح، يعني پذيرفتن انجام دادن كاري با همه‌ي خطرهاي احتمالي آن و آمادگي براي بازخواست شدن در برابر كسي كه انجام دادن كار يا كارها را واگذار نموده و تحمل پيامدهاي درست انجام ندادن وظيفه.^[1]

منشأ مسؤوليت

منشأ مسؤوليت يا افراد است يا قرارداد و يا پروردگار. در اين پژوهش، سخن از مسؤوليتي است كه خداوند بر دوش پيامبرانش گذاشته؛ از اين رو، پيامبران در برابر انسان‌ها پاسخگو نبودند و تنها در برابر خداوندي كه مسؤوليت بر عهده‌ي آنها نهاده پاسخگو بودند. همچنان كه در سوره‌ي جن آيه 21 فرمود: «قُلْ إِني‏ِ لَا أَمْلِكُ لَكمُ‏ْ ضَرًّا وَ لارَشَدًا.»

همچنين، پاداش مسؤوليت پيامبران هم با خداوند بوده و نه با انسان‌ها؛ همچنان كه در سوره‌ي شوري آيه 23 مي‌فرمايد: «... قُل لاأَسَْئلُكمُ‏ْ عَلَيْهِ أَجْرًا... بگو من براي رسالتم مزدي از شما نمي‌خواهم.»

رابطه‌ي مسؤوليت با اهليت يا قابليت و توانمندي فرد

هنگامي كه واگذاري مسؤوليت از سوي آفريدگار باشد، با توجه به اينكه خداوند به تدبير امور مصالح مردم داناتر مي‌باشد، از ميان هر مردمي هر كه را مصلحت بداند، او را مسؤول قرار مي‌دهد. پس هر كسي كه ويژگي‌هاي مناسب داشته باشد، از سوي پروردگار داراي مسؤوليت مي‌شود. همچنان كه در سوره‌ي آل عمران آيه 56 مي‌فرمايد: «قُلِ اللَّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشاء... بگو: «بار خدايا! فرمانروايي از آن توست؛ هر كس را كه خواهي، فرمانروايي بخشي...»‏

مهم‌ترين ويژگي‌هايي كه فرد را شايسته‌ي گرفتن مسؤوليت از خداوند مي‌كند، چنين است:

1ـ سختگير بودن با كافران و مهربان بودن با مؤمنان. همچنان كه در سوره‌ي فتح آيه 29 فرمود: «محَُّمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلي الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنهَُم‏...»

2ـ تنها براي خشنودي پروردگارش انجام وظيفه نمايد و نه چيز ديگر. همچنان كه در ادامه‌ي همين آيه مي‌فرمايد: «...يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَ رِضْوَانًا...»

3ـ راستگو و راست‌كردار باشد. آن گونه كه در سوره‌ي احزاب آيه 22 فرمود: «...وَ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ‏...» 4ـ هر چه را خداوند به او وحي مي‌كند، بپذيرد و چون و چرا نكند. سوره‌ي بقره آيه 285ـ «آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّه‏...»

5 ـ آنچه را ايزد دانا به او وحي مي‌كند، به مردم برساند و چيزي را پنهان نكند. سوره‌ي مائده آيه 67 ـ «يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّك‏...»

6ـ داشتن سعه‌ي صدر و نرمخويي حتي در هنگام سخن گفتن با بدكاران و به نرمي سخن گفتن با آنان. سوره‌ي آل عمران آيه 159ـ «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنهُْمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شَاوِرْهُمْ في الْأَمْر.... پس به [بركتِ‏] رحمت الهي، با آنان نرمخو [و پُر مِهر] شدي، و اگر تندخو و سختدل بودي قطعاً از پيرامون تو پراكنده مي‏شدند. پس، از آنان درگذر و براي‌شان آمرزش بخواه، و در كار [ها] با آنان مشورت كن...‏»

مسؤوليت‌هاي پيامبر در قرآن

در پيشگفتار، به مهم‌ترين مسؤوليت‌هاي پيامبر در قرآن اشاره شد مانند: تبشير، انذار، تذكر، دعوت به سوي خدا، خواندن آيه‌هاي خداوند براي مردم، آموختن كتاب و حكمت به آنان، تزكيه آنها و قضاوت در اختلاف‌هاي‌شان؛ ولي چون موضوع اين پژوهش مسؤوليت سياسي پيامبر در زمينه‌ي روابط خارجي مي‌باشد، از شرح ديگر مسؤوليت‌هاي ايشان خودداري مي‌شود.

مسؤوليت‏ سياسي پيامبر

آيه‌هايي كه در باره‌ي مسؤوليت ‏سياسي پيامبر در قرآن كريم آمده، به چند دسته تقسيم مي‏شود:

1 ـ آيه‌هايي كه به مساله‌ي اطاعت از پيامبر مي‏پردازند

اين دسته از آيات، اطاعت از پيامبر را به شكل‏هاي گوناگون مورد توجه قرار داده‏اند. در مواردي «اطاعت‏ شدن‏» از اهداف ارسال همه‌ي پيامبران معرفي مي‌شود:

ــ «وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ...‏ و ما هيچ پيامبري را نفرستاديم مگر آنكه به توفيق الهي از او اطاعت كنند.» (نساء/64)

در مواردي اطاعت از پيامبر، به مثابه‌ي اطاعت از خداوند شمرده شده است. مانند:

ــ «مَّن يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ...‏ هر كس از پيامبر فرمان بَرَد، در حقيقت، خدا را فرمان برده‏...» (نساء/80)

آيه‌هايي كه در آنها اطاعت‏ پيامبر، در ادامه‌ي اطاعت از خداوند قرار گرفته است:

ــ «قُلْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ الرَّسُول‏...‏بگو از خدا و پيامبر [او] اطاعت كنيد.» (آل عمران /32)

1ـ فرهنگ روبرت Le petit Robert پاريس: انتشارات روبرت، 1992 ص. 1688