مقاله و تحقیق دانشجویی

ادبیات نظری تحقیق گیاه علوفه ای سورگوم در 26 صفحه در قالب ورد قابل ویرایش.

بخشی از متن :

مقدمه

نگرش عميق­تر به گياهان علوفه­اي با توجه به افزايش تقاضا براي غذا به علت رشد فزاينده جمعيت و اهميت پروتئين در جيره غذايي مردم و از آنجائي­که اين پروتئين بطور عمده از طريق فرآورده­هاي دامي تأمين مي­شود، ضروري است. نقش گياهان علوفه­اي درتوليد دام و در نتيجه تأمين نياز انسان به فرآورده­هاي دامي از اهميت غير قابل انکاري برخوردار است. با اين وجود، متأسفانه در کشور ما به توليد و مديريت گياهان علوفه­اي در مقايسه با ساير محصولات زراعي کمتر توجه شده است براي جبران کمبود علوفه نياز به گياهاني است که ضمن توليد علوفه بيشتر و کيفيت مناسب، نسبت به شرايط نامساعد محيطي نيز مقاوم باشند تا در طول سال به خصوص فصل­هايي از سال که کمبود علوفه به صورت حادتر مطرح مي­شود بتوانند توليد داشته باشند و نياز دام­ها را تامين نمايند. در اين راستا سورگوم^[1] نه تنها از عملکرد بالايي برخوردار است بلکه با شرايط اقليمي اکثر مناطق ايران به خصوص مناطق گرم و خشک و معتدل سازگاري خوبي دارد (فومن و همکاران، 1387). سورگوم از نظر اهميت غذايي پنجمين غله دنيا پس از گندم، ذرت، برنـج و جـو محسوب مي­شود. مهمترين کشور­هاي عمده توليد کننده سورگوم آمريکا، هندوستان، آرژانتين، چين، مکزيک، نيجريه و سودان هستند. سورگوم در شمال و جنوب آمريکا، اروپا و استراليا به مصرف تغذيه دام مي­رسد اما در آسيا، آفريقا و آمريکاي مرکزي بيشتر مصرف خوراکي دارد (FAO, 1989). سورگوم گياه مقاومي بوده و در شرايطي که براي بيشتر غلات نا­مناسب است قادر به توليد بذر مي­باشد. به دليل مقاومت اين گياه نسبت به خشکي، براي مناطقي که بارندگي منظمي ندارد گياه مناسبي است (Purseglove., 1972). اگر­چه پتانسيل عملکرد آن شبيه ذرت (Pickett and Fredericks., 1959) مي­باشد، ولي کشت اين گياه در مناطق نيمه­خشک حاره­اي که ميزان بارندگي سالانه بيش از 500 ميلي­متر بوده معمول است. در اين مناطق بارش ساليانه در خلال دو تا هفت ماه از سال، بيشتر از ميزان تبخير و تعرق مي­باشد. بهبود و افزايش عملکرد سورگوم منوط به شناخت بهتر صفات فيزيولوژيکي و رشد و نمو آن است.

- تاريخچه سورگوم

سورگوم از قديم­الايام در ايران وجود داشته وبعد از کشور يمن، در خاورميانه بيشترين توده بومي (421 توده) از ايران جمع­آوري شده است (فومن و همکاران، 1385). علاوه بر ساير مصارف معمول، اولين بار ايرانيان باستان شيره گياه Sorghum Saccharatum را به منظور تهيه شکر مورد استفاده قرار دادند (فومن 1389). با توجه به کمبود علوفه در ايران، نوع علوفه­اي آن اولويت دارد و سطح زير کشت آن در ايران بيشتر از 40000 هکتار است (کيخاني و همکاران، 1389). پراکندگي جغرافيايي سورگوم از طريق جاده ابريشم صورت گرفته و از آسيا به ساير مناطق دنيا راه يافته است. سوابق نشان مي­دهد که سورگوم در حدود 1900 سال قبل از ميلاد مسيح در قاره آسيا و به بويژه در هندوستان کشت مي­شده است. در قرن چهارم ميلادي نيز اين گياه در چين و در قرن پانزدهم در اروپا رايج شده است و به سرعت رونق يافته است. برخي کاشت اين گياه را در آمريکا از حدود سال 1707 ميلادي و همراه با تجارت بردگان به اين کشور مي­دانند (پورکاظم، 1387). شناسايي، نام­گذاري و طبقه­بندي جنس­ها و گونه­هاي متعدد اين گياه از قرن شانزدهم توسط گياه­شناسان آغاز شد و هر کدام تحت اسامي خاصي اين گياه را معرفي کردند و بعضاً گونه­هاي جديدي را به جمع گونه­هاي شناسايي شده، افزودند. طبقه­بندي اين گياه نشيب و فرازهايي را طي کرد تا اينکه مونش در سال 1794 کلمه سورگوم را براي اين جنس انتخاب نمود و از آن تحت عنوان Sorghum Bicolor نام برد و تا کنون نيز تحت همين نام بکار رفته است. اسنودن طبقه بندي­هاي گذشته را تکميل و 31 گونه زراعي و 17 گونه غير­زراعي اين گياه را تشريح کرد (پورکاظم 1387).

- کشت سورگوم در ايران

با توجه به سازگاري­هاي اکولوژيک خاص اين گياه که مناسب با شرايط موجود در ايران است در 40 هزار هكتار از اراضي ايران كشت مي­شود. در مناطق مرطوب با استفاده از ارقام مناسب و در مناطق سرد با رعايت تاريخ كاشت در اواخر بهار و اوايل تابستان كشت آن امكان­پذير است. آزمايشات نشان مي­دهد سورگوم دانه­اي در اكثر مناطق ايران كه 140-90 روز داراي درجه حرارت بالاي 15 درجه سانتيگراد باشند با استفاده از ارقام و واريته­هاي مناسب و رعايت تاريخ كاشت قابل كشت است

در ايران، سورگوم در اردستان و يزد از سال­ها قبل کشت مي­شده است. در سيستان و بلوچستان نيز سورگوم دانه­اي کشت و از آن نان تهيه مي­کرده­اند. همچنين در مناطق گرم استان فارس از جمله کازرون سورگوم کشت مي­شود. در کرمان و بنادر جنوب نيز سورگوم کشت و به مصرف تغذيه دام مي­رسيده است (عادلي، 1374). سورگوم گياهي است که مقاومت بالا به شرايط نا مساعد محيطي دارد و در شرايطي كه براي بيشتر غلات نامناسب است قادر به رشد و توليد بذر مي­باشد (المدرس‏، 1387). سورگوم داراي خصوصيات زراعي بسيار خوب از جمله رشد سريع بوده و در مدت زمان كوتاهي در حدود 50 روز (البته بسته به شرايط آب و هوايي) محصول قابل توجه توليد مي­كند. سورگوم محصولي با تنوع ژنتيكي بالا است و ويژگي­هاي كيفي مانند وجود تانن در دانه موجب كاهش ارزش غذايي‏، كاهش قابليت هضم و كاهش نسبت كارايي پروتئين آن مي­شود (Ejeta., 1990). در برخي واريته­ها حضور پلي فنول­ها دانه را تلخ­تر و بد طعم مي­سازد اما همين پلي فنول­ها به حفظ دانه در برابر حمله حشرات و پرندگان و جوانه­زني پيش از برداشت كمك مي­كنند. دانه­هاي سورگوم معمولا به رنگ­هاي سفيد‏، قرمز، زرد و يا قهوه­اي ديده مي­شوند (Butler., 1990).

- گياهشناسي سورگوم

. سورگوم با نام علميSorghum biocilor (L.) Moench يکي از گياهان خانواده غلات (زهتابيان و چاهوکي، 1389) و يکي از پنج گياه زراعي عمده دنيا محسوب مي­شود و امروزه بعد از چهار گياه گندم، برنج، جو و ذرت مقام پنجم را دارا مي­باشد (فومن، 1389؛ کليدري و همکاران، 1386). سورگوم گياهي يکساله، روزکوتاه با 6 درصد گرده افشاني غير­مستقيم و از نظر فتوسنتزي جزو گياهان 4 کربنه است (پورکاظم، 1387). اين گياه داراي سيستم ريشه­اي افشان و بسيار توسعه يافته­اي است. به طور متوسط تا عمق 50-40 سانتيمتري (حداكثر تا عمق 90 سانتي متري) در خاك نفوذ مي­كند و بصورت جانبي تا 40 سانتي­متر گسترش مي­يابد هر چند گسترش ريشه تا شعاع 120 سانتي­متري اطراف گياه نيز مشاهده شده است. از ديگر خصوصيات ريشه­هاي سورگوم، داشتن مقادير بسيار زيادي تار كشنده است كه ميزان آن در يك سانتيمتر مربع تقريبا 2 برابر بيشتر از ذرت است (نورمحمدي، 1380). رشد و پراكنش سيستم ريشه­اي سورگوم تحت تاثير رطوبت خاك، مقاومت فيزيكي خاك و تخلخل خاك قرار مي­گيرد (مظاهري، 1377). گمان مي­رود كه ذخاير سيليسي موجود بر روي آندودرم ريشه سورگوم منجر به محكم شدن ريشه در خاك و كمك به تحمل تنش خشكي مي­شود. ساقه سورگوم مستقيم با پوسته محكم و مغز نرم مي­باشد. ارتفاع گياه از 3/0 تا 5/4 متر متغير و داراي 20-7 ميانگره است. فاصله ميانگره­ها از پايين به طرف بالا افزايش مي­يابد، قطر ساقه از پايين به طرف بالا كاهش پيدا مي­كند و بين 4-1 سانتيمتر متغير است. ساقه سورگوم آبدار و ميزان شيره ساقه در برخي ارقام 48-38 درصد مي­رسد. بالا بودن شيره ساقه باعث افزايش مقاومت سورگوم نسبت به ورس‏، بيماري­ها و بالا رفتن ارزش علوفه­اي آن مي­گردد (نور محمدي، 1380). معمولا تعداد پنجه هر بوته بين 4-3 عدد و در مواردي به 10 عدد نيز مي­رسد. البته رقم­هاي دانه­اي سورگوم در جهتي اصلاح شده­اند كه تعداد پنجه كمتري توليد مي­كنند. قطر ساقه سورگوم­هاي دانه­اي معمولا بيشتر از بقيه انواع سورگوم­ها مي­باشد (Martin et al., 1986).

[1]- Sorghum