مقاله و تحقیق دانشجویی

ادبیات نظری تحقیق شیعیان سیستان در 37 صفحه در قالب ورد قابل ویرایش.

بخشی از متن :

- شیعیان سیستان

مذهب تشیع در سیستان با سه شاخصه امامی، زیدیه و اسماعیلیه حضور داشته است و هر سه مکتب، متکلمانی در این سرزمین تقدیم نموده اند.

شیعه در لغت بر دو معنا اطلاق می‌شود، یکی توافق و هماهنگی دو یا چند نفر بر مطلبی، و دیگری، پیروی کردن فردی یا گروهی، از فرد یا گروهی دیگر.^[1] و در اصطلاح به آن عده از مسلمانان گفته می‌شود که به خلافت و امامت بلافصل علی ـ علیه السلام ـ معتقدند، و بر این عقیده‌اند که امام و جانشین پیامبر (6) از طریق نص شرعی تعیین می‌شود، و امامت حضرت علی (7) و دیگر امامان شیعه نیز از طریق نص شرعی ثابت شده است. ^[2]

- شیعیان امامی

شیعه امامیه کسانی را می گویند که به نص جلّی و صریح پیامبر (6) درباره امامت علی (7) و یازده فرزندش اعتقاد دارند و امامت به عقیده آنها امامت و ولایت عامه مسلمانان است درامور دین و دنیا كه به نیابت از پیامبر (6) به آنها واگذار شده است زیرا آنها معتقدند كه بر پیامبر (6) عقلاً واجب است كه برای خود جانشینی انتخاب كند. شیعه امامیه از همان آغاز در مقابل سبعیه (هفت امامیه) اثنی عشریه خوانده شده اند؛^[3] در سیستان نیز شیعیان امامیه از قرن اول حضور داشته اند.

قرن اول

در زمان ورود اسلام به ایران، مردم سیستان، دین اسلام را نمی پذیرفتند و مقاومت می‌کردند تا اینکه امیرالمومنین(7) نامه ایی به مردم سیستان نوشت و آن نامه را به امام حسن مجتبی (8) سپرد. امام حسن(7) که به همراه لشکر اسلام که به خراسان عزیمت کرده بودند، نامه را به سیستانیان رساند؛ سپس بختیار-حاکم سیستان- و مردم این دیار اذعان نمودند که این دینی است که به ما بشارت داده شده بود که پیامبر آخرالزمان ظهور می کند؛ در نتیجه سیستانیان مسلمان شدند.^[4]

در این هنگام یاران امیرالمومنین (7) احکام دین اسلام را، به مردم سیستان آموختند و محبت اهل البیت در قلوبشان جای گرفت؛ در نتیجه هنگامی که معاویه طبق نامه ایی که به سرزمین های اسلامی نگاشت تا امام علی (7) را لعن کنند، مردم سیستان لعن نکردند و حتی حاضر شدند سالیانه مبالغی طلا به معاویه بدهند ولی سب امام شیعیان را نکنند اما معاویه به این کار راضی نشد و گفت یا علی (7) را سب کنید یا سرهای زنان خود را بتراشید و در وسط میدان شهر بیاورید؛ در این جا بود که مردم سیستان حاضر شدند سرهای زنان خود را بتراشند ولی سبّ امیر المومنان (7) را نکنند.^[5]

مهم ترین مساله کلامی که در بین شیعیان سیستان وجود داشت، مساله امامت بود؛ بدین گونه که در این قرن پیروان حضرت علی به دستور امام حسن (8) در سیستان سکونت گزیدند تا تشیع را در این دیار گسترش دهند و مساله امامت حضرت علی (7) را برای مردم سیستان تبیین کنند؛^[6] چنانکه در زمان حکومت حضرت علی (7) هم، برخی از یاران آن حضرت مانند شریح بن هانیء^[7] در سیستان سکونت گزید؛ در نتیجه، این دو مرحله حضور یاران حضرت، باعث نهادینه شدن مساله امامت بین سیستانیان است.

از جمله قرائنی که دلالت داردکه مردم سیستان غالباً شیعه شده بودند، گفتار نویسنده کتاب احیاء الملوک^[8] است؛ وی در جریان وارد شدن عبدالرحمن سمره- نماینده معاویه – به سیستان می گوید:

مردم سیستان به این شخص خطاب کردند: بعد از رسول، امامی به حق باید که مردم به او اقتدا کنند و به امر و نهی او باشند و حال اینکه معاویه با امیرالمومنین (7) جنگ کرد و در آن جنگ بسیاری از مهاجر و انصار کشته شدند وجمعی از اصحاب شهادت یافتند، عمار یاسر از جمله آنان است و به قول صحیح اویس قرنی نیز در آن معرکه شربت شهادت چشید و عدد قتیلان هر دو لشکر از فرق اسلام^[9] به هشتاد هزار رسید، این مرد به خلافت لایق نیست و به خلافت او راضی نشویم.^[10]

از این عبارت به دست می آید که سیستانیان اصلاً خلاقت معاویه را قبول نداشتند و ولایت مداری خود نسبت به امیرالمومنین (7) را حفظ نموده اند؛ در کتب تاریخی اهل سنت چنین آمده که حسن بصری به دستور معاویه، همراهِ قَطَري بن الفجاءة خارجی در سال(42ه.ق) وارد سیستان شد.^[11] و در گفتگوی مردم سیستان با عبدالرحمن سمره حضور داشتند. ^[12]

از این جریان تاریخی استفاده می شود که بعد از شهادت امیرالمومنین (7) در سال 40 (ه ق)، معاویه برای جلوگیری از تفکر شیعیان، این افراد را به سیستان فرستاد، اما به هر حال این افراد نیز نتوانستند که تفکر شیعی را از مردم آن منطقه مصادره کنند؛ زیرا در زمان شهادت امام حسین (7) مردم سیستان علیهِ حکومت یزید شوریدند و از وی برائت جستند.^[13]

تحلیل ورود حسن بصری به سیستان

حسن بصری که از شخصیت‌های برجسته در میان طبقه تابعین است در سال 42 عازم سیستان شد و از سوی معویه به عنوان دبیر سیستان معرفی شد. سوال اصلی این است که چرا حسن بصری به دستور معاویه دبیر سیستان شد به گونه‌ایی که فقط کارش تعلیم و تعلم بوده و حاکم سیستان از وی دستور می گرفته است.^[14]

برای پاسخ این پرسش -که ردپایی از چرایی آن در تاریخ نیامده است- می توان چنین تحلیل نمود که وی به خاطر جلوگیری از شورش مردم سیستان علیه حکومت اموی وارد سیستان شد؛ زیرا طبق اعتراف تاریخ دانان مشی فکری حسن بصری نسبت به حاکمان جامعه اموی این بود که هرگونه شورش علیهِ این حاکمان را نمی پذیرفت.^[15]

از سوی دیگر حسن بصری در زمان معاویه، امام علی (7) را قبول نداشت؛ چنانکه طبرسی روایت کرده است که در بصره علی علیه‌السلام از حسن دلیل شرکت نکردنش در جنگ جمل را پرسید و حسن دلیل آن را جهنمی بودن قاتل و مقتول بیان کرد^[16].

چنانکه بسیاری از علمای شیعه وی را دشمن حضرت علی و اهل البیت ایشان (:) شمرده اند؛ همانگونه که عماد الدین طبری درباره وی می گوید:

[1] . ابن منظور، محمد بن مكرم‏، لسان العرب‏، محقق / مصحح: مير دامادى، جمال الدين‏، ناشر: دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع- دار صادر، مكان چاپ: بيروت‏، سال چاپ: 1414 ق‏، ج8، ص188

[2] . شهرستانی، أبو الفتح محمد بن عبد الكريم بن أبى بكر أحمد، الملل والنحل، الناشر: مؤسسة الحلبي عمر فرّوخ، عبقريّة العرب، محل نشر: بيروت، سال 1973م، ج1، ص165

[3] . شهرستانی، أبو الفتح محمد بن عبد الكريم بن أبى بكر أحمد، الملل والنحل، پیشین، ص169

[4]. شاه ملک سیستانی، ص 8و 9 و 48. محتوای نامه امام علی(7) در کتب تاریخی بیان نشده است ولی احتمالاً این امام نشانه هایی از کتب پیامبران پیشین درباره پیامبر اسلام آورده بود که آنان پذیرفتند و مسلمان شدند.

[5]. همان، ص 8و 9

[6] همان؛ نویسنده کتاب احیاء الملوک در زمینه تشیع سیستانیان چینین می گوید:«در زمانی که امام حسن-علیه السلام- به اشاره امیرالمومنین علی-علیه السلام- با لشکر اسلام و سعد وقاص متوجه بلاد عراق و خراسان شد و مردم سیستان به نامه و پیام امام مفترض الطاعه مسلمان شدند و احکام و مسایل دین و ترتیب طهارت و نماز از منسوبان آن امام عالیمقام فرا گرفتند، دیگر بنا بر خلل عقاید و اطاعت جمهور و اجتهادات دیگر طوایف از روش خود به روش دیگر نشدند و هر چند متصدیان معاویه و آل مروان تکلیف سب امیرالمومنین به آن جماعت نمود، از این معنی ابا کردند و افسون و افسانه آن قوم قبول طبع سیستانیان نیفتاد».

[7]. شریح بن هانیء از سرداران لشکر امام علی (7) در جنگ ها بود که در سیستان سکونت گزید و در آن جا شهید شد. ذهبی، شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبي، سیر اعلام النبلاء، محقق : مجموعة من المحققين بإشراف الشيخ شعيب الأرناؤوط، چاپ سوم، ناشر : مؤسسة الرسالة، سال 1405 هـ / 1985 م، ج4، ص107-108

2. معرفی اجمالی کتاب احیاء الملوک: احياء الملوك، كتابى به زبان فارسى متضمن تاريخ سيستان از قديم‏ترين روزگاران تا سال  ١٠٢٨  تاليف ملك شاه حسين بن ملك غياث‏الدين محمد بن ملك محمود سيستانى، از شاه‏زادگان و اميران سيستانى اوايل قرن يازدهم هجرى،   مقارن پادشاهى شاه عباس اول، نوشته شده است.

ساختار کتاب

احياء الملوك، حاوى يك مقدمه، سه فصل و خاتمه است. مقدمه در بيان حال دانشمندان، راويان حديث، مفسران، زاهدان و شاعران نامدار سيستان و نسب پادشاهان آن جا و برخى غرايب و عجايب آن سرزمين است. فصل اول در ذكر گروهى است كه از زمان بناى سيستان تا ظهور اسلام در آنجا لواى بزرگى برافراخته‏اند و احوال برخى از امراى عرب كه در آن جا حكومت داشته‏اند. در ضمن اين فصل؛ مشتمل است بر تاريخ افسانه‏اى سيستان و بيشتر ماخوذ از تاريخ سيستان. فصل دوم، در وقايع حالات اولاد كسرى است كه پس از استيصال عجم و دولت اسلامى به سيستان آمده‏اند و ظهور صفاريان تا زمان ملك قطب‏الدين محمد ثالث، فصل سوم از مزمان ملك قطب‏الدين محمد است تا عصر مولف و تاريخ ختم تاليف كتاب؛ يعنى سال  ١٠٢٨ ه.ق خاتمه در شرح وقايعى است كه مولف خود عينا و شخصا مشاهده كرده و به ضبط دقيق آنها پرداخته است. احياء الملوك (معرفى و نقد كتاب)، مجله راهنماى كتاب، سال نهم شماره  ۵ 

[9] . جنگ صفین بین لشکر امام علی( 7)و معاویه رخ داده است. ذهبی، پیشین، فصل راشدین، ص260

[10]. ذهبی، پیشین، ص51

.[11] ابن اثیر، اسد الغابه، پیشین، ج3، ص450

[12]. شاه حسین سیستانی، پیشین، ص51؛ در کتاب تاریخ سیستان چنین آمده است که حاکم وقت سیستان ربیع بن زیاد الحارثی تمام دستورات خود را از حسن بصری گرفته است و با توجه که این شخصیت تا سال 51 (ه ق) در سیستان حکومت داشته است معلوم می شود که حسن بصری زمان طولانی 10 ساله در سیستان بوده است.ملک الشعراء بهار، پیشین، ص121

[13] مجهول الهویه، پیشین، ص100

[14]. «این همه به تدبیر حسن بصری کرد که او با وی اینجا آمده بود و هیچ نکردی تا از او نپرسی». ملک الشعراء بهار، پیشین، ص119-121

[15] . ابن‌جوزی، کتاب‌الرد علی‌المتعصب العنید، ج۱، ص۶۴، چاپ کاظم محمودی، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

[16]. احمدبن علی طبرسی، الاحتجاج، چاپ ابراهیم بهادری و محمد هادی‌به، (تهران) ۱۴۲۵، ج۱، ص۴۰۲ـ ۴۰۳.