مقاله و تحقیق دانشجویی

توضیحات :

ادبیات نظری تحقیق دوستی از نظر قران در 19 صفحه در قالب ورد قابل ویرایش.

بخشی از متن :

دوستی از دیدگاه قرآن

سنجری (1391) در پایان نامه تحفه الهی: دوستی از دیدگاه قرآن و سنت، پیامدهای فردی و اجتماعی آن چنین می نویسد:

یکی از نیازهای هر انسانی بعد از رشد جسمانی، رشد روحانی و معنوی اوست که نهایت این رشدروحانی و معنوی تکامل و کمال انسانی می باشد و یکی از عواملی که در کمال هر انسانی دخالت دارد مسئله دوستی و دوستان می باشد چرا که دوستان نقش مهمی را در رساندن انسان به درجات کمال ایفا می کنند. دوستی یعنی ایجاد و ارتباط عاطفی دو فرد، یعنی پیوند دو قلب، انسان هایی که با فشردن دست یکدیگر پیمان می بندند تا در تمامی شرایط همراه و غمخوار هم باشند. دوستی دارای ابعاد و جنبه های مختلفی می باشد که هریک از آنها دارای اهمیت فوق العاده ای می باشند.

صالحی زاده (1386) در پایان نامه ای با عنوان محبت در قرآن:

ابتدا به جایگاه محبّت و اهمیّت آن در قرآن می پردازد و آثار این محبّت را آرامش، فروتنی، نهراسیدن از مرگ و پیروی از پیامبر(ص)ذکر می نماید. وی در فصل بعدی به محبّت به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) نیز اشاره می کند و پیامد این محبّت را دوستی خدا و پاداش رسالت پیامبر(ص) می­شمرد. و در پایان به محبّت های ناپسند، از جمله دوستی با گمراهان و غضب شدگان و محبّت های پسندیده هم­چون محبّت به والدین، همسر، فرزند و اقوام و خیرخواهان می پردازد، و نتیجه می­گیرد دوستی های سالم در قیامت پایدار، و دوستی­های ناپسند گسسته و تبدیل به دشمنی خواهد شد.

مبانی نظری:

- خصوصيات دوست خوب وشایسته در قرآن:

يكي از مباحث بسيار مهم در مسائل اجتماعي، ميزان و نحوه ارتباط انسانها و به عبارتي، دوستي ها و روابط دوستانه با يكديگر است. انسان از انتخاب دوست ناگزير و محتاج به دوست است. نكته‎ مهم در اين ميان، تأثير بسيار زياد دوست بر شخصيت انسان است كه در آيات قرآن كريم و روايات معصومان عليهم‌السلام، به اين موضوع اشاره شده است.

خداوند حال برخي ظالمان را اين‌گونه بيان مي‎دارد: وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا (فرقان:28) ؛ روز قيامت روزي است كه مي‎بيني ظالم (از شدت حسرت) دست خود را مي‌گزد و مي‎گويد: يَا وَيْلَتَى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا(فرقان:28)؛ اي‌كاش با فلان شخص دوست نمي‎شدم.

بنابراین كسي كه شخصيت او بر شما مشخص نیست و از دين او اطلاعي ندارید، باید به دوستانش نگاه كنيد؛ اگر آنان اهل دين خدايند، پس آن شخص نيز بر دين خداست، ولي اگر دوستان وي بر غير دين خدا بودند پس او نيز بهره‎اي از دين خدا ندارد و نباید با چنین شخصی معاشرت و دوستی داشته باشید.

در مورد دوست، در احاديث مطالب زيادي بيان شده، اما در اين گفتار به فضل خداوند متعال با استفاده از آيات نوراني قرآن كريم، برخي شرايط و ملاك­هاي انتخاب دوست را بيان مي‎داريم.

الف: ايمان:

از نگاه قرآن كريم ميزان شخصيت انسان­ها رابطه مستقيمي با اعتقادات آن­ها دارد. كسي كه از گوهر با عظمت ايمان بي‎بهره باشد، شخصيت وي در حدي نخواهد بود كه ارزش رفاقت و دوستي را داشته باشد تا انسان بخواهد طرح دوستي با چنين كسي بريزد:

يا ايهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِياءَ تُلْقُونَ إِلَيهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءَكُمْ مِنْ الْحَقِّ (ممتحنه:1) ؛ اي كساني كه ايمان آورده‎ايد! دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگيريد. شما به آنان اظهار محبت مي‎كنيد؛ در حالي كه آنها به آنچه از حق براي شما آمده، كافر شده‎اند.

ب: احترام به مقدسات و مسائل ديني:

يا ايهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَكُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِنْ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَالْكُفَّارَ أَوْلِياءَ … وَإِذَا نَادَيتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا ( مائده: 57ـ 58) ؛ اي كساني كه ايمان آورده‎ايد! افرادي كه ايين شما را به باد استهزا و بازي مي‌گيرند ـ از اهل كتاب و مشركان ـ ولي خود انتخاب نكنيد… آن­ها هنگامي كه (اذان مي‎گوييد و مردم را) به نماز فرامي‎خوانيد، آن را به مسخره و بازي مي‎گيرند.

در اين دو آيه‎ شريف خداوند به صراحت از دوستي با كساني كه دين مسلمانان را به باد سخريه و استهزا مي‎گيرند، نهي فرموده است و به عنوان مثال و ذكر مصداق، بحث اذان را مطرح مي‎فرمايد.

ج: راستگويي:

يكي از مصاديق مهم اخلاق در زندگي انسان، صداقت و راستگويي است؛ چرا كه در حقيقت دروغ خود نوعي نفاق است و در آيات و روايات بسيار مذموم شمرده شده است و حتي در برخي از روايات كليد تمامي گناهان، دروغ بيان شده است. در رفاقت و دوستي نيز انسان يكي از ملاكهايي كه بايد در نظر داشته باشد، صداقت و راستي دوست است:

يا ايهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ (توبه:119) ؛ اي كساني كه ايمان آورده‎ايد! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهيزيد و با صادقان باشيد.

در تفسير اين آيه شريف آمده است: «صداقت شرط و ملاك اساسي دوستي است و اگر به دوست و همراه انسان، صديق گفته شده است، به‌خاطر صداقت او در رفتارش با دوست خود است».

د: دوستي دوطرفه:

اگر انسان قصد دوستي با كسي را دارد، بايد ببيند كه آيا طرف مقابل هم متمايل به اين دوستي هست يا نه؟

هَا أَنْتُمْ أُوْلَاءِ تُحِبُّونَهُمْ وَلَا يحِبُّونَكُمْ ( آل‌عمران: 119) ؛ شما كساني هستيد كه آنها را دوست مي‎داريد، اما آنها شما را دوست ندارند.

آري، اگر دوستي يك‌طرفه باشد، باعث ذلت و خواري مي‎گردد و هرگز براي انسان سودمند نخواهد بود.

ه: هماهنگي ظاهر و باطن:

هميشه افرادي در جامعه وجود دارند كه هزار رنگ‎اند؛ يعني با هر كسي همان‌گونه سخن مي‎گويند وبرخورد مي‎كنند كه او مي‎پسندد و هيچ هدف خاصي را دنبال نمي‎كنند و به هر رنگي كه منافع مادي‎شان اقتضا كند، درمي‎آيند كه خطر اين افراد نيز بسيار زياد است.

وَإِذَا لَقُوكُمْ قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا عَضُّوا عَلَيكُمْ الْأَنَامِلَ مِنْ الغَيظِ ( آل‌عمران: 119) ؛ و هنگامي كه شما را ملاقات مي‎كنند، (به دروغ) مي‎گويند: ايمان آورده‎ايم، اما هنگامي كه تنها مي‎شوند، از شدت خشم بر شما، سر انگشتان خود را به دندان مي‎گزند.

و: طرح دوستي با جنس مخالف ممنوع:

يكي از نيازهاي انسان كه در دوران جواني ظهور و بروز پيدا مي‎كند، ازدواج است كه در قرآن كريم از جنبه‎هاي متفاوتي مورد بحث قرار گرفته است. در اين زمينه يكي از موضوعاتي كه قرآن كريم تأكيد زيادي بر آن دارد، پاك بودن پسر و دختر قبل از ازدواج است: مُحْصَنَاتٍ غَيرَ مُسَافِحَاتٍ وَلَا مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ ( نساء:25) ؛پس آنها (زنان پاكدامن از بردگان) را با اجازه‎ صاحبان آنان تزويج نماييد و مهرشان را به خودشان بدهيد، به شرط آنكه پاكدامن باشند، نه به‌طور آشكار مرتكب زنا شوند و نه دوست پنهاني بگيرند.

مُحْصِنِينَ غَيرَ مُسَافِحِينَ وَلَا مُتَّخِذِي أَخْدَانٍ ( مائده:5)؛ و زنان پاكدامن از مسلمانان و زنان پاكدامن از اهل كتاب حلال‌اند، هنگامي كه مهر آنان را بپردازيد و پاكدامن باشيد، نه زناكار و نه دوست پنهاني و نامشروع گيريد.

در اين دو آيه خداوند از طرح دوستي با جنس مخالف نهي فرموده است. در آيه‎ اول سخن از ترك دوستي دختران با پسران است و در آيه‎ دوم ممنوع بودن دوستي پسران با دختران مطرح شده است.
در مورد اين دو آيه 3 نكته قابل دقت است:

1. «أخدان» جمع خِِدن، به معني دوست است؛ اما دوستي هايي كه دو ويژگي دارند: يكي اينكه پنهاني هستند و ديگري اينكه منشأ اين نوع دوستي ها شهوت و هواي نفس است.

2. علت جمع آمدن كلمه «أخدان» در آيه اين است كه وقتي كسي براي فحشا و از روي شهوت دوست برمي‎گزيند، به يكي يا دوتا قانع نخواهد بود؛ چرا كه نفس انساني وقتي به دنبال شهوات و خواسته‎هاي خود برود، حد توقف ندارد»

3. در اين‌گونه دوستي ها صداقت نيست؛ چرا كه قرآن دوستي هايي را كه بر اساس صداقت باشد، «صديق» مي‎نامد و تعبير به خدن فقط در اين دو آيه آمده است.(مکارم شیرازی،168:1374).

ز: سربلندي در آزمايش­ها:

هميشه گفتار انسان­ها و ظاهر آنان با عمل و باطن آن­ها مطابق نيست و براي كشف حقيقت يكي از بهترين راه­ها امتحان و آزمايش است؛ همان‌گونه كه خداوند در برخي موارد به مؤمنان دستور به امتحان و آزمايش داده است تا زمينه براي تصميم‎گيري صحيح فراهم شود:

يا ايهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءَكُمْ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِايمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ ( ممتحنه:10)؛ اي كساني كه ايمان آورده‎ايد! هنگامي كه زنان با ايمان به عنوان هجرت نزد شما آيند، آ­ن­ها را آزمايش كنيد ـ خداوند به ايمانشان آگاه‎تر است ـ هرگاه آنان را مؤمن يافتيد، آن­ها را به‌سوي كفار بازنگردانيد.

ح: خيرخواه بودن:

خداوند متعال در قرآن كريم مؤمنان را از دوستي با برخي گروه‎ها همانند اهل كتاب، كفار و منافقين برحذر مي‎دارد و تعدادي از خواسته‎ها و انگيزه‎هاي شوم و پست آنان را اين­گونه بيان مي‎فرمايد:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا بِطَانَةً مِنْ دُونِكُمْ لَا يَأْلُونَكُمْ خَبَالًا وَدُّوا مَا عَنِتُّمْ (آل عمران:118)؛ اي كساني كه ايمان آورده‎ايد محرم اسراري از غير خود، انتخاب نكنيد آن­ها از هر گونه شر و فسادي درباره‎ي شما كوتاهي نمي‎كنند. آن­ها دوست دارند شما در رنج و زحمت باشيد.

بنابراين با توجه به حساس بودن بحث دوستي، وظيفه‎اي كه انسان در موضوع انتخاب دوست بعد از احراز شرايط فوق دارد، اين است كه با آزمودن دوستِ خويش، صداقت و واقعي بودن و ساختگي نبودن آن شرايط را به دست آورد.

- ويژگي­هاي دوستان شايسته:

1. داشتن ايمان و پرهيز کاري:

دوست خوب بايد در همه ي امور، خدا و رضايت خدا را مد نظر داشته باشد. رسول خدا ( صلي الله عليه و اله ) مي فرمايند : خير اخوانک من اعانک علي طاعة الله و صدک عن معاصيه و امرک برضاه (نهج البلاغه: حکمت 136)؛ بهترين برادرانت کسي است که تو را به پيروي از خدا ياري کند، از نافرماني او باز دارد و به خشنود ساختن او فرمان دهد.

2. مؤدب بودن به آداب اجتماعي و متخلق بودن به اخلاق نيك و پسنديده:

رفتار و کردار انسان در جامعه و برخوردهای اجتماعی نشانگر زمینه های تربیتی بوده واز معیارهای مهم و اجتناب ناپذیر در انتخاب دوست می باشد چرا که يک قانون را در ارتباطات با دوستي نبايد فراموش کرد و آن این­که انسان همرنگ دوست خود مي شود.

3. داشتن آگاهي و بينش صحيح در همة امور، به­ويژه در امور سياسي:

آگاهي و بينش چراغ راه و جهت دهنده حركت است و چه زيباست كه دو همراه در مسير زندگي از پرتو فيض وجود يكديگر بهرمند شده و پا به پاي يكديگر گام بردارند و در اين مسير خود را از انحرافات مصون و وجودشان را از آفات بيمه سازند. گرايش سياسي و اجتماعي افراد در انتخاب آنها به عنوان يک دوست نقش مهمي را ايفا مي کند.

امام زمان ( عليه السلام ) جهت گيري سياسي و اجتماعي و رفتاري يک مومن را با اين حديث مشخص فرموده اند : وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ ( حرالعاملی ،1384: 99) ؛ در هنگام بروز مشکلات به راويان حديث ما مراجعه کنيد؛ همانا آن­ها حجت من بر شما هستند و من حجت خدا هستم.

همان­طور که مي دانيد راويان احاديث در دوران غيبت، فقهای جامع الشرائط و در راس آنها ولايت فقيه است، بنابر اين انسان معتقد و مومن در هيچ مساله اي از احکام دين و مشکلات روزمره بن بست برخورد نمي کند. به­عنوان مثال وقتي مقام معظم رهبري(دامت برکاته) در انتخابات اخير دستور به اطاعت از قانون و پرهيز از درگيري و ريختن در خيابان­ها را مي دهند، پيرو حقيقي امام زمان ( عليه السلام ) از دستور رهبري اطاعت کرده ، با اين کار موجبات سعادت خويش را فراهم مي کند و از هر کس که در خلاف جهت اطاعت از رهبري گام بردارد، دوري مي کند.

در انتخاب دوست نيز بايد ديد چه کسي از اين ويژگي برخوردار است؟ و چه کسي در زمان غيبت تابع فقيه جامع الشرائط است؟ با برگزيدن کسي که چنين ويژگي را دارد موجبات رشد و تعالي و پيشرفت خود را فراهم کند.

4. يار و مددکار بودن در هر زمان:

امام علي ( عليه السلام ) مي فرمايند : لا يَكُونُ الصَّدِيقُ صَدِيقاً حَتَّى يَحْفَظَ أَخَاهُ فِي ثَلَاثٍ فِي نَكْبَتِهِ وَ غَيْبَتِهِ وَ وَفَاتِهِ دوست, دوست نيست مگر آنکه حقوق برادرانش را در سه جايگاه نگهبان باشد : در روزگار گرفتاري،آن هنگام که حضور ندارد و پس از مرگ. ( نهج البلاغه، حکمت 134 ).

5. اهل دنيا نبودن:

همانطور که در حديث شريف آمده است : حُبُّ الدنیا رَأسُ کلّ خطیئهٍ ( دوستي دنيا منشا همه ي گناهان است ) بر ما لازم است که از دنيا پرستي و کساني که چنين ويژگي دارند اجتناب کنيم.(کلینی،1388: 315).

6. آينه يكديگر بودن و عيب يكديگر را دوستانه متذكر شدن:

امام علي ( عليه السلام ) مي فرمايند : دوست راستين کسي است که نيک خواهانه عيب تو را به تو بگويد, در نبودنت حافظ آبروي تو باشد و تو را بر خود مقدم بدارد.( نهج البلاغه ، حکمت 246).

8. اهل عفو و گذشت بودن:

امام حسن عسگري ( عليه السلام ) مي فرمايند : بهترين برادرانت کسي است که خطايت را فراموش کند و از نيکوکاريت در حق خودش ياد کند.(ری شهری،1362: 163).

با ذکر يک حديث از امام صادق ( عليه السلام ) به مهمترين نشانه هاي دوست خوب اشاره مي کنيم : دوستي مرزهايي دارد که هر کس همه يا برخي از آنها را داشته باشد، دوست است و گر نه او را اصلا دوست مشمار : نخست اين که ظاهر و باطنش با تو يکي باشد؛ دوم اين که آبروي تو را آبروي خودش داند و عيب و بي آبرويي تو را عيب و بي آبرويي خودش؛ سوم اين که مال و منصب، او را نسبت به تو عوض نکند؛ چهارم اينکه هر کمکي از دستش بر مي آيد از تو دريغ نکند و پنجم، که در بر دارنده ي همه ي اين خصلتهاست, اين که در هنگام گرفتاريها تو را تنها نگذارد.(همان164 ).

- راه­هاي آزمايش دوست:

روايات متعددی از ائمه اطهار علیهم السلام در اصول شریف کافی ودیگر کتب روایی شیعی وسنی چند معيار براي تشخيص حقيقي بودن اعمال و رفتار دوست بيان شده است كه به تعدادي از آنها اشاره مي‎كنيم:

الف: حساسيت نسبت به نماز اول وقت؛

ب: امانتداری؛

ج: مضايقه نكردن از دارايي­هاي خود و دوست را شريك مالي خود دانستن؛

د: سه بار عصباني كردن او (اگر در اوج عصبانيت از حدود دوستي تجاوز نكرد، شايسته‎ي دوستي است)؛
ه: ميزان همراهي با دوست هنگام بروز سختي­ها و مشكلات(سجادی، 1389: 58).

دوست شمار آنکه در نعمت زند لاف یاری و برادر خواندگی

دوست آن باشد که گیرد دست دوست در پریشان حالی و درماندگی

(بوستان سعدی)

نكته‎اي كه در اين قسمت شايان ذكر مي‌باشد، اين است كه اين آزمايش در مراحل اوليه‎ انتخاب دوست بايد انجام شود تا انسان از دارابودن شرايط دوستي به اطمينان برسد و اين‌گونه نيست كه انسان هميشه و در همه‎ حالات و موقعيت­ها در صدد آزمايش دوستش باشد. بنابراين وقتي به اطمينان دست يافت، ديگر نيازي به آزمودن دوست نيست.

- اهمیت دوستی در قرآن:

یکى از خویشاوندان حضرت سجاد(علیه السّلام) نزد آن حضرت آمد و به آن بزرگوار جسارت کرده و ناسزا گفت؛ و حضرت ، در جواب او چیزى نفرموده و سکوت کرد.

بعد از آن­که او از مجلس حضرت بیرون رفت ، پیشواى چهارم به اطرافیان خود فرمود: گفته هاى این شخص را شنیدید؟ حالا دوست دارم همراه من بیائید، تا جواب مرا بشنوید.گفتند: یا بن رسول الله ! ما مى آئیم ، ولى دوست داشتیم جواب دشنامهاى او را همین جا مى فرمودید.امام علیه السّلام نعلین خود را پوشیده و در حالى که این آیه شریفه را زمزمه مى کرد: وَالْکاظِمینَ الْغَیْظَ وَالْعافِینَ عَنِ النّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ(آل عمران:134)؛ انسانهاى نیکوکار خشم خود را فرو مى برند و از خطاى مردم می گذرند و خداوند نیکوکاران را دو ست دارد.

ت نيست.