مقاله و تحقیق دانشجویی

توضیحات :

مبانی نظری فضای سبز و پارک شهری در 37 صفحه در قالب Word قابل ویرایش.

فهرست مطالب :

-1- مقدمه

2-2- تعریف و مفهوم فضای سبز و پارک شهری

2-3- انواع فضاهای سبز شهری

2-3-1- اهمیت فضای سبز

2-3-2- کاربردهای فضای سبز و پارک شهری

2-3-3- فضای سبز و نقش آن در پایداری شهر

2-3-4- فضای سبز و تأثیر آن بر کیفیت زندگی شهروندان

2-4- رویکرد جهانی درباره ساختار اجتماعی و روان شناختی فضاهای سبز شهری

2-4-1- مدیریت شهری و فضاهای سبز شهری

2-5- فضای سبز ، فرهنگ مردم و روابط اجتماعی

2-5-1- اثرات فرهنگی ناشی از گسترش فضای سبز شهری بر شهروندان:

2-5-2- آثار روان شناختی (روحی و روانی) گسترش فضای سبز بر شهروندان

1. ایجاد آرامش روحی و روانی:
2. تاثیرات مثبت در سلامتی جسمی و بدنی افراد:
3. ارتقای کارایی و راندمان عملکردی افراد (افزایش بهره‌وری):

ب) آثار و پیامدهای نامطلوب ناشی از گسترش فضاهای سبز در شهرها بر ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و ...

2-6- جنبه های زیباشناختی فضای سبز شهری

- انسجام فضایی

- فضاسازی

- نظم، تنوع و پیچیدگی

- تکرار

- سازگاری

- انسان مداری

- انطباق با شرایط طبیعی

- راحتی و دسترسی و حرکت

2-6-1- معیارهای عام زیبا شناختی

ورزش و فضای سبز

منابع

بخشی از متن :

2-1- مقدمه

امروزه شهرنشینی ابعاد وسیعی پیدا کرده است و روز به روز بر جمعیت شهرها افزوده می‌شود. تا سال 1900 میلادی از هر هشت نفر یک نفر در مناطق شهری زندگی می‌کرد (گیلبرت و گاگلر[1]، 1375). در سال 2005 جمعیت نواحی شهری از مرز 50 درصد کل جمعیت جهان گذشته است. برآورد می‌شود سکونت گاههای شهری جهان تا سال 2030 ، 3/3 میلیلرد نفر را در خود جای دهند. از این میزان حدود 90 درصد در مراکز شهری کشورهای در حال توسعه خواهند بود (شکویی، 1373). افزایش جمعیت شهرها سبب تراکم کاربری‌ها در آن ها شده و این امر فضاهای باز شهری را بیش از بیش تهدید می‌کند. افزایش تراکم مسکونی در شهرها و کاهش سطوح فضاهای باز و سبز خصوصی نیاز به فضاهای عمومی تجهیز شده را افزایش داده و احداث و گسترش پارک‌های تفریحی را در شهرها ضروری می‌سازد (ابراهیم زاده و عبادی، 1387).

همزمان با تحولات ساختاری شهرها در عرصه‌های کالبدی ، فضایی، اقتصادی، اجتماعی، عناصر و فضاهای شکل دهنده شهر نیز دچار تغییر و تحول بنیادی شده‌اند. در این میان رویکرد به فضاهای سبز شهری نیز از رویکرد اکولوژیکی به عرصه‌های فعال و پویای عملکردهای اجتماعی ، فرهنگی تغییر کرده است.

فضای سبز با خواص گوناگون و چند جانبه نقش فوق العاده‌ای در زندگی انسان دارد. خواص چند جانبه آن از تولید اکسیژن و ازون، خاصیت کشندگی موجودات مضر با تولید فیتوفسید،جذب انواع ذرات معلق مضر و مواد آلوده کننده، خاصیت تعدیل کنندگی شرایط محیطی، برقراری توازون اکولوژیک در محیط، توان جذب صدای نابه هنجار، ایجاد محیط امنیت، آسایش و تفریح و تفرج تا مرکزی جهت تجمع انسان‌ها و غیره را در بر داشته که در واقع زمینه تنوع را در ذهن تداعی می‌کند (امین زاده، 1386).

مفهوم توسعه پایدار مبتنی بر ایجاد تعادل بین محیط زیست طبیعی و انسانی است، بر این اساس شهر، به عنوان نقطه تمرکز و تلاقی انسانو طبیعت، علاوه بر کاربری‌های مسکونی، تجاری، اداری و غیره به مناظر طبیعی و به ویژه فضاهای سبز و باز نیازمند است. گسترش روزافزون شهرها در کلیه کشورهای جهان و از جمله در ایران، ‌از پیامدهای غیرقابل اجتناب عصر دانش و فناوری به شمار می‌رود. رشد و توسعه شهرنشینی با گسترش کالبدی شهرها رابطه‌ی مستقیم داشته و دوری از طبیعت و قطع رابطه‌ی انسان با محیط زیست طبیعی را موجب می‌شود. (محرم نژاد و بهمن پور، 1388).

2-2- تعریف و مفهوم فضای سبز و پارک شهری

«فضای سبز شهری» [2] به مجموعه فضاهای باز و سبزی گفته می‌شود که در داخل محیط‌های شهری با اهداف مشخص، برنامه‌ریزی و عملکردهای معینی بر عهده آن نهاده شده است (مطلبی، 1383). «فضاهای سبز شهری بخشی از فضاهای وسیع یا محدود موجود در محدوده‌ی عملکردی شهر است که به منظور ایجاد تنوع و زیبایی، افزایش کیفیت زیستی، تأمین رفاه انسانی و ارائه خدمات ویژه به شهروندان انتخاب شده و با انواع پوشش‌های گیاهی بومی و غیر بومی، تحت نظارت و مدیریت انسان شهری قرار دارد (ضرابی و تبریزی، 1385). این فضاها بازدهی اجتماعی دارند و عموم مردم از آنها در گذران اوقات فراغت، تفریح و مصاحبت با دوستان و گردهمایی ‌های اجتماعی و فرهنگی و نظایر اینها استفاده می‌کنند. فضاهای یاد شده اساساً برای این منظور طراحی یا تجویز شده‌اند (قربانی و تیموری، 1388).

از دیدگاه شهرسازی نیز، فضای سبز شهری عبارت است از بخشی از استخوان بندی و مورفولوژی شهر که در کنار اسکلت فیزیکی شهر، تعیین کننده اندام و به طور کلی سیمای شهر می‌باشد (حسین زاده دلیر، 1372).

اصطلاح فضای سبز، به وسیله برخی از دست اندر کاران فضای سبز برای مفهوم پوشش گیاهی شهرها به کار گرفته شده است. گاری مول، اصطلاح فضای سبز را برای پوشش سبز شهرها به کار می‌گیرد و یا فضای سبز را به منطقه‌ای پوشیده از گیاه در داخل و اطراف شهرها اطلاق می‌:نند که بیشتر دارای دو کارکرد مهم برای شهرها می‌باشند، تعدیل دما و تلطیف هوا و زیبا آفرینی (مجنونیان، 1374).

«پارک»[3]واژه‌ی فرانسوی است و «در فرانسهو اروپا به معنای زمین سبزی بود که برای نگهداری از حیوانات وحشی یا اهلی درب آن را با حصار محصور می‌کرده‌اند» (براتی، 1380). پارک منطقه‌ای فراخ و بازی برای استفاده‌های تفرجگاهی عامه مردم در کنار و داخل شهرهاست (مجنونیان، 1374) که از ترکیب میان عملکرد و بیان تصویری شکل می‌گیرد و در زیبا سازی منظر شهرنقشی مهم ایفا می‌کند و به عنوان رابطی میان زیباسازی و فضاهای عملکردی مطرح می‌گردد (حسین زاده دلیر، 1372).

پارک منطقه‌ای است با درختزارهای پراکنده با فضاهای باز و کف پوش چمنی که یا به صورت مصنوعی احداث شده و یا به صورت طبیعی وجود داشته و تنها به دستکاری و آرایش آن اکتفا شده است. این نوع فضاسازی‌ها در شهرها برای تفرج عامه، جا افتاده ترین شیوه احداث تفرجگاه‌ها به شمار می‌رود(جهاد دانشگاهی مشهد، 1387).

«پارک‌های شهری»[4]بخشی از فضاهای سبز عمومی‌اند که علاوه بر دارا بودن جنبه‌های تفریحی، فرهنگی و زیست محیطی، جنبه خدمات دهی به مناطق مختلف شهر را نیز دارند(دفتر امور فنی و تدوین معیارها، 1380). اصولاً طبیعت و ماهیت این فضاها به گونه‌ای است که تمام طبقات مردم می‌توانند از آن استفاده کنند. در پارک‌های عمومی سعس می‌شود که تمام وسایل سرگرمی و رفاهی، تقریباً برای هرگونه سلیقه، فکر و سن وجود داشته باشد.

مکان ظهور فضای سبز تنها پارک‌ها را در بر نمی‌گیرد، بلکه باغ‌ها، باغچه‌های خصوصی، نوار سبز حاشیه شهرها و حتی خیابان‌ها و گورستان‌ها را نیز شامل می‌گردد. (مهندسان مشاوره شهر، 1375).

2-3- انواع فضاهای سبز شهری

فضاهای سبز در وهله نخست به فضاهای سبز و سطوح سبز، و در مرحله بعد به شهری و غیر شهری تقسیم می‌شوند.

تقسیم بندی فضاهای سبز بر مبنای نوع مالکیت عبارت است از:

• فضاهای سبز عمومی؛ که واحد بازدهی اجتماعی می‌باشند و برای عموم مردم جهت گذران اوقات فراغت و تفریح قابل استفاده بوده و معمولاً پارک نامیده می‌شود.
• فضای سبز نیمه عمومی؛ که دارای بازدهی اکولوژیکی هستند، اما تعداد استفاده کنندگان آنها محدود است. محوطه‌های باز ادارات، پادگان‌ها، بیمارستانها و مراکز فرهنگی نمونه‌هایی از این فضا می‌باشند که تحت شرایط خاصی لایه‌ها و اقشار خاصی از آن استفاده می‌کنند.
• فضای سبز خصوصی یا محلی؛ که شامل باغات مثمر و غیر مثمر، اراضی زراعی و باغچه ‌های خصوصی است.

سطوح سبز شهری نیز زمین‌های ورزشی چمن کاری شده و جزیره‌ها و لچکی‌های کنار خیابان را شامل می‌شود که عمدتاً جنبه‌ی زیبایی شناختی دارد و تا حدی نیز واجد بازدهی اکولوژیکی می‌باشند (سعیدنیا، 1382).

پارک شهری، پارکی است که دارای جنبه‌های تفریحی، فرهنگی، زیست محیطی و سالم سازی محیط است و جنبه سرویس دهی به مناطق شهر را دارد. پارک های شهری از نظر وسعت به چهار گروه تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

• پارک شهری در مقیاس همسایگی؛ به پارکی گفته می‌شود که به طور معمول چند واحد مسکونی در مقیاس همسایگی از آن استفاده می‌:نند و مساحت آن کمتر از نیم هکتار است.
• پارک محلی؛ که در یک واحد «محله» قرار دارد و مساحت آن حدود دو برابر مساحت پارک در مقیاس همسایگی است (حدود یک هکتار).
• پارک ناحیه‌ای؛ که در یک ناحیه مسکونی قرار دارد و مساحت آن دو تا چهار برابر پارک محله است (4 هکتار).
• پارک منطقه‌ای؛ به پارکی گفته می‌شود که بیشترین ساکنان یک منطقه از آن استفاده می‌کنند. مساحت آن حداقل دو برابر پارک ناحیه‌ای است و به طور معمول از دورترین نقطه منطقه تا پارک، با وسایل نقلیه موتوری، بیش از 15 دقیقه زمان می‌برد (8 هکتار)، (سعیدنیا، 1382).

2-3-1- اهمیت فضای سبز

مطالعات نشان داده است که افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی موجب تبدیل فضاهای سبز شهری به سطوح بتنی خشن و نفوذناپذیر می‌شود؛ و این روند به ویژه در کشورهای در حال توسعه و جهان سوم نمودی جدی‌تر دارد (شای[5]، 2002). از سوی دیگر توسعه بی رویه و ناپایدار شهری، باعث افزایش حاشیه نشینی، تخریب نواحی سبز شهری و بالا رفتن تقاضا برای زمین شهری می‌گردد. این امر خود زمینه ساز از بین رفتن فضاهای سبز درون شهری و اطراف شهرها و تغییر کاربری این گونه اراضی می‌شود. اهمیت فضاهای سبز در محیط شهری تا آن حد است که به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی جوامع مطرح می‌باشد. (محرم نژاد و بهمن پور، 1388).

فضای سبز شهری از اهمیت راهبردی زیادی برای بهبود شرایط زیستی جوامع شهری امروزی برخوردارند. وجود چنین مکان‌هایی در محیط شهری علاوه بر عملکرد زیست محیطی نظیر پاک سازی هوا، فیلتر کردن باد، کاهش آلودگی صوتی. موجب ارتقای شرایط اجتماعی و روان شناختی ساکنان شهری نیز می‌شود. قدم زدن در پارک‌ها باعث کاهش فشارهای عصبی و افزایش توان فکری افراد می‌شود و در عین حال اسباب شادی و فعالیت بیشتر ساکنان شهری را فراهم و به آرامش و اعتدال و رفتاری آنان کمک می‌ کند. بنابراین در طراحی فضاهای سبز باید اهمیت بیشتری به در دسترس بودن آن برای همه مردم قائل شد، چرا که همه مردم ساکن در شهر به چشم اندازهای زیبا ، هوای پاک، نورخورشید، پیاده روهای راحت و گردش روزانه نیازمندند و تنها در این صورت است که فضای زندگی سالمی در محلات شهری به وجود خواهد آمد. (ابراهیم زاده و عبادی، 1387).

پارکها و فضاهای سبز شهری از نظر اقتصادی نیز قابل توجه‌اند، زیرا به علت ارزش‌های تفریحی، زیبا شنختی و تاریخی‌شان بر جذابیت محیط شهری می‌افزایند و موجب افزایش آمار جذب گردشگری و در نتیجه ایجاد اشتغال می‌شوند. همچنین همجواری عناصر طبیعی، از جمله درخت و آب، بر ارزش املاک می ‌افزاید و در واقع به تدمین مالیات و بهسازی فضای شهری کمک می‌کند.

پارک‌های شهری دارای نقش اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی هستند، با مزایای چون درمان بیماری‌های روحی، محیطی مطلوب برای پرورش کودکان، یکپارچگی اجتماعی، حفظ آسایش و نظایر آین‌ها. این محیط‌ها در عین حال شاخصی برای ارتقای کیفیت فضای زندگی و توسعه جامعه محسوب می‌شوند( بالرام[6]، 2005). نکته بسیار مهم در توزیع فضایی و مکان یابی فضاهای سبز عمومی، ضرورت‌های اجتماعی ایجاد پارک است. از این روست که جین جکوب[7] ، منتقد شهرسازی معاصر، معتقد است که، «پارک باید در جایی باشد که زندگی در آن موج می‌زند، جایی که در آن کار، فرهنگ و فعالیت‌های بازرگانی و مسکونی است» (بهمن پور و محرم نژاد، 1388). استقرار پارک‌ها در فضاهای شهری از یک سو به جهت تأثیری که بر کیفیت زندگی شهری و نیل به توسعه پایدار دارند و از سوی دیگر به جهت بار مالی بدون بازگشت سرمایه و سود که برای شهرداری‌ها به جای می‌نهند، ارزش بررسی گسترده را دارند (مانلون[8]، 2003).

پیدایش احساس بیگانگی یکی از سرچشمه‌های مشکلاتی است که امروزه گریبان گیر مردم جهان گشته و این مسأله بیش از همه بین مردم و محیط مصنوع آن‌ها ظاهر می‌گردد (هانا[9]، 1958).در حالی که فضاهای سبز عمومی هم از دیدگاه تأمین نیازهای زیست محیطی شهرنشینان و هم از نظر تدمین فضای فراغتی و بستر ارتباط و تعامل اجتماعی آنان جایگاهی در خور اهمیت دارد. بنابراین منظور از فضای فضای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش گیاهی انسان ساخت است که هم دارای بازدهی اجتماعی و هم در بر دارنده بازدهی اکولوژیکی می‌باشد (سوزنچی، 1383). ، به طوری که فضاهای سبز شهری به عنوان بخشی از فضاهای باز شهری، عامل اصلی در ساختار سیمای شهری، بهبود شرایط اکولوژیکی، گذران اوقات فراغت و تفریح محسوب می‌شوند، تا از این طریق بر کیفیت محیط زیست شهری بیفزایند (خلیلیان عادل، 1385). از سوی دیگر می‌توان گفت هدف اصلی در طراحی فضای سبز دستیابی به آثار اجتماعی و روانی آن در هر چه نزدیک‌تر کردن انسان‌ها و طبیعت به یکدیگر است. هر چند از کارکرد فضای سبز در ساخت کالبدی شهر و کارکرد ریست محیطی آن نیز می‌توان انتظار بازدهی اجتماعی و روانی داشت (تقوایی، 1382).

[1]- Gilbert and Gagler

[2]- Urban green space

[3]- park

[4]- Urban Parks

[5]- Shi

[6]- Balram

[7] -Jane Jacobs

[8]- Manlun

[9]- Hanna