مقاله و تحقیق دانشجویی

توضیحات:

پیشینه و مبانی نظری نحوه توزیع تراکم جمعیتی در سطح شهری86صفحه در قالب ورد قابل ویرایش.

بخشی از متن :

-1- مقدمه

در جوامع ماقبل صنعت نسبت شهرنشینان به جمعیت روستایی اندک بود و شاید در بعضی از جوامع به بیش از ده درصد کل جمعیت نمی­رسید.

شهرهای قبل از صنعت از بسیاری جهات با شهرهای دنیای صنعت و به ویژه امروز تفاوت دارد. هرچند که شهرهای قبل از عصر صنعت، گاهی از بزرگترین مراکز تجمع انسانی روزگار خود بودند ولی گسترش آنها کُند، محدوده شهری و جمعیت آنها مشخص و شالوده­های زندگی اجتماعی – اقتصادیشان خلاف آن چیزهایی بود که امروز در شهرهای بزرگ دنیا مشاهده می­شود.

انقلاب صنعتی و بدنبال آن تحولاتی که به انقلاب در شهرنشینی در نیمه دوم قرن نوزدهم انجامید، استقرار انسان در شهرها را به گونه­ای دیگری جلوه­گر ساخت. مهمترین عواملی که به رواج شهرنشینی و پیدایش شهرهای بزرگ انجامید، دگرگونی در حمل و نقل و سرعت مبادلات، پیدایش تخصص و تقسیم کار، افزایش جمعیت، پیشرفت علم طب و کاهش بیماری­ها، بویژه بیماری­های واگیر، ساختن داروها و واکسن­ها، بالا رفتن سطح بهداشت عمومی و از سوی دیگر کاهش مرگ و میر را به دنبال داشت و یکباره جمعیت جهان را به چندین برابر ادوار قبل رسانید؛ و عوامل دیگری مانند گسترش مهاجرتها، تمرکز صنعت و تجارت، گسترش مراودات اقتصادی، بالا رفتن سطح درآمد، تنوع در مشاغل، پیدایش و گسترش وسایل ارتباط جمعی و در نتیجه این نوع از زندگی بشر، در شکل و سیمای شهری و وضعیت اجتماعی شهرها تغییرات اساسی را باعث شدو بدین ترتیب بود که عوامل فوق باعث گسترش شهرها و افزایش جمعیت شد.

انقلاب صنعتی، دگرگونی عظیمی در این نظام­ها اعم از اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به وجود آورد و با دگرگونی این نظام­ها همراه با گسترش شهرها و افزایش جمعیت، بنیان زندگی جدید استوار شد. این دگرگونی­ها، نخست در جوامعی روی داد که زودتر از اثرات انقلاب صنعتی و استفاده از وسایل اختراع یا اکتشاف شده بهره­مند شدند. در نتیجه سهم شهرنشینی نیز در این قبیل جوامع، همگام با رواج روزافزون اختراعات، اکتشافات، گسترش عوامل رفاهی اقتصادی و اجتماعی افزایش یافت (شیعه، 1378: 14-13).

اقتصاد صنعتی در طی حاکمیت 200 ساله خود در جهان خصوصاً 150 سال گذشته با بردن تولید کارخانه­ها به داخل شهرها و تمرکز و تراکم در نقاط شهری رواج داده و روستاها را از جمعیت تهی نموده است. بعد از انقلاب صنعتی رشد شهرها به گونه­ای شتاب می­گیرد که هنوز کشورهای سرمایه­داری صنعتی جهان نتوانسته­اند روند تکامل شهرهای خود را در بستری آرام هدایت کنند. از سوی دیگر مداخلات سیاست­های استعماری در کشورهای کم رشد در تداوم روابط تولیدی نامنظم جامعه اثر می­گذارند و حرکت­های موجی روستائیان را به سوی شهرهای بیمارگونه این گونه کشورها را شدت می­دهد تا جایی که امروز حادترین مسأله اقتصادی و اجتماعی کشورهای روبه رشد جهان همین است (فرید، 1368: 418).

شهر واحد جمعیتی است و جمعیت به گونه­ای که در شهر استقرار یافته باید مورد توصیف و تشریح قرار بگیرد. مطالعۀ جمعیت شهری در عین حال روشنگر درجه شهرگرایی کشورهاست، امکان می­دهد که اولاً طبقه­بندی اساسی روی شهرها انجام بگیرد، ثانیاً نیروی کار و تولید شهر ارزیابی و سطح نیازهای جامعۀ شهری و تجهیزات آن برآورده شود، ولی آستانه و مرز جمعیتی شهر از کشوری به کشور دیگر سخت متفاوت است و شگفت آنکه در ممالک متحده آفریقای جنوبی به واحد جغرافیایی 500 نفری شهر گفته می­شود، در حالیکه این رقم در ژاپن تا 100 برابر افزایش یافته و به واحد جغرافیایی 5000 نفری شهر می­گویند، بنابراین جمعیت شهری در مقیاس جهانی مفهوم ثابتی ندارد و بزرگترین مشکل ارزیابی و مقایسۀ درجه شهرگرایی کشورها همین است. به هر صورت در برنامه­ریزی شهری باید از داده­های آماری جمعیت سود جست و عدد کل جمعیت شهر را دانست و توزیع آن در شاخه­های مختلف فعالیت­های شهری بررسی کرد و تغییرات جمعیت در زمره اصلی­ترین عوامل شهرنشینی و تغییر شهری است (Cobb, 1998: 6).

فهرست برخی از مطالب :

-2- مقدمه....................................................................................................................... 12

2-2- مفاهیم و اصطلاحات............................................................................................... 15

2-3- توزیع فضایی جمعیت.............................................................................................. 18

2-4- شهرنشینی در جهان از نظر سازمان ملل..................................................................... 22

2-5- مهمترین عوامل تجمع و پراکندگی جمعیت................................................................ 24

2-6- عوامل جغرافیایی مؤثر در پراکندگی جمعیت.............................................................. 27

2-6-1- پراکندگی عمودی جمعیت............................................................................... 27

2-6-2- تأثیر آب و هوا............................................................................................... 27

2-6-3- جمعیت و خاک.............................................................................................. 28

2-6-4- جمعیت و ناهمواری........................................................................................ 28

2-6-5- عوامل زیستی................................................................................................. 29

2-6-6- منابع معدنی و انرژی...................................................................................... 30

2-7- عوامل اصلی رشد جمعیت شهرها............................................................................. 30

2-7-1- رشد طبیعی جمعیت شهر................................................................................. 30

2-7-2- اثر مهاجرت................................................................................................... 31

2-7-3-اثر توسعه محدوده و ادغام آبادی های پیرامون.................................................... 31

2-7-4- تأثیر متقابل شهرنشینی توسعه و مهاجرت......................................................... 31

2-8- نگاهی اجمالی به نظریه­های جمعیتی.......................................................................... 32

2-8-1- طرفداران افزایش جمعیت................................................................................ 32

2-8-2- مخالفان افزایش جمعیت.................................................................................. 33

2-8-3- طرفداران ثبات جمعیت................................................................................... 33

2-8-4- طرفداران حد متناسب جمعیت......................................................................... 33

2-9- نظریه آب و سکونتگاه.............................................................................................. 33

2-10- الگوی تراکم جمعیت شهرها از نظر کلارک ............................................................. 34

2-11- نظریه نیازسنجی شهری.......................................................................................... 35

2-12- نظریه حد مطلوب جمعیت..................................................................................... 35

2-13- نظریه سلسله مراتب شهری..................................................................................... 36

2-14- نظریه شهرکهای اقماری.......................................................................................... 37

2-15- نظریه شهرهای جدید پیوسته................................................................................... 37

2-16- نظریه اندازه شهر.................................................................................................... 37

2-17- نظریه قطب رشد و شهرگرایی................................................................................ 39

2-18- نظریه شهرهای مسلط............................................................................................. 40

2-19- نظریه شهرهای نامتمرکز......................................................................................... 40

2-20- نظریه شهر فشرده.................................................................................................. 43

2-21- نظریه شهر پایدار................................................................................................... 44

2-22- شهر و نظریه­های اجتماعی...................................................................................... 46

2-22-1- مکتب مدرنیسم یا کارکردگرایی...................................................................... 47

2-22-2- مکتب مگااستراکچرالیسم (فن­گرایی)............................................................... 47

2-22-3- مکتب آمایش انسانی..................................................................................... 47

2-22-4- مکتب پست مدرنیسم.................................................................................... 48

2-23- مروری بر دیدگاههای متفاوت ازدحام شهری........................................................... 48

2-23-1- دیدگاه اقتصادی............................................................................................ 49

2-23-2- دیدگاه اکولوژی و اجتماعی............................................................................ 50

2-23-3- دیدگاه سیاسی.............................................................................................. 50

2-23-4- دیدگاه بهداشتی............................................................................................ 51

2-23-5- دیدگاه روانشناختی....................................................................................... 51

2-24- سیر تحول مسئله تراکم در یکصد سال اخیر.............................................................. 52

2-25- تراکم زیاد و تراکم کم: نکات مثبت و منفی.............................................................. 53

2-25-1- تراکم زیاد و نکات منفی................................................................................ 53

2-25-2- تراکم زیاد و نکات مثبت............................................................................... 54

2-25-3- تراکم کم نکات منفی..................................................................................... 54

2-25-4- تراکم کم نکات مثبت.................................................................................... 55

2-26- شیب تراکم جمعیت شهری از مرکز به پیرامون.......................................................... 56

2-27- حد متناسب شهری و تراکم آن................................................................................ 58

2-28- عوامل مشوق و مؤثر در متراکم شدن شهرها............................................................. 59

2-29- نحوه توزیع تراکم­های شهری و عوامل تأثیرگذار بر آنها............................................. 60

2-30- عوامل مؤثر تراکم جمعیت در شهرها....................................................................... 63

2-30-1- فضای شهری و تراکم جمعیت....................................................................... 63

2-30-2- زمین و تعیین حداکثر تراکم........................................................................... 64

2-30-3- باران و تراکم جمعیت................................................................................... 64

2-31- عوامل اقتصادی مؤثر بر تراکم شهری....................................................................... 65

2-31-1- عوامل جمعیتی.............................................................................................. 66

2-31-2- درآمد خانواده............................................................................................... 66

2-31-3- قیمت زمین و مسکن و تراکم........................................................................ 67

2-31-4- نرخ مالکیت اتومبیل و تراکم ......................................................................... 67

2-31-5- هزینه خدمات شهری و تراکم......................................................................... 67

2-31-6- مباشرات توسعه شهری و تراکم...................................................................... 68

2-32- رویکردهای اساسی در تعیین تراکم شهری............................................................... 71

2-32-1- رویکرد سرمشقی.......................................................................................... 71

2-32-2- رویکرد برنامه­ای........................................................................................... 73

2-33- راهبردها............................................................................................................... 73

2-33-1- راهبرد تمرکز: الگوی توسعه واحدهای برنامه­ریزی شهری شده.......................... 73

2-33-2- راهبرد تمرکز: سیاست تحکیم شهری.............................................................. 74

2-33-3- راهبرد عدم تمرکز: متمرکز............................................................................. 74

2-34- تراکم جمعیت و اکولوژی شهری............................................................................. 75

2-35- ظرفیت قابل تحمل محیط....................................................................................... 76

2-1-35- تبیین مفهوم ظرفیت قابل تحمل محیط از دیدگاه سیستمی................................. 76

2-36- روش­های کنترل تراکم............................................................................................ 78

2-37- قاعده تراکم اندازه.................................................................................................. 78

2-38- عوامل اجتماعی و فرهنگی تراکم شهری................................................................... 79

2-39- پیشینه تحقیق......................................................................................................... 81

2-40- جمع­بندی............................................................................................................. 84