مقاله و تحقیق دانشجویی

توضیحات :

مبانی نظری تحقیق مدل و نظریات تاب آوری در 24 صفحه در قالب Word قابل ویرایش.

خلاصه ای از کار:

تاب آوری

رويكرد روانشناسي مثبت گرا، با توجه به استعدادها و توانمند­­­­هاي انسان (به جاي پرداختن به نابهنجاری­ها و اختلال­ها)، در سال­هاي اخير مورد توجه روانشناسان قرار گرفته است .اين رويكرد، هدف نهايي خود را شناسايي سازه­ها و شيوه­هايي مي­داند كه بهزيستي و شادكامی انسان را به دنبال دارند. از اين رو عواملي كه سبب سازگاري هر چه بيشتر آدمي با نيازها و تهديد­هاي زندگي می­گردند، بنيادي­ترين سازه­هاي مورد پژوهش اين رويكرد می­باشند. در اين ميان، تاب­آوري جايگاه ويژه­اي در حوزه­هاي روانشناسي تحول، روانشناسي خانواده و بهداشت رواني يافته است، به طوري كه هر روز بر شمار پژوهش­هاي مرتبط با اين سازه افزوده می­شود (عرب­زاده، 1387).

.............

خاستگاه تاب­آوری

نخستین بار مفهوم تاب­آوری از دل یافته­های تحقیقات طولی که بر روی کودکان در معرض خطر در اوایل دهه هفتاد میلادی انجام گرفت، پدید آمد. از جمله نخستین تحقیقات صورت گرفته در زمینه تاب­آوری، طرح شایستگی[1] در آمریکا (گارمزی[2] و تلجن[3] ، 1984)، پژوهش طولی کائوآئی[4] (ورنر[5] و اسمیت [6]، 1982) و پژوهش­های جزیره وایت در انگلستان[7] (راتر[8] ، کاکس[9] ، تاپلینگ[10] ، برگر[11] و یول[12] ، 1975) می باشند. این مطالعات نشان دادند بسیاری از کودکانی

...................

عوامل مخاطره­آمیز
و عوامل حمایتی

یکی از نگرانی های مهم پژوهشگران، شناسایی عوامل مخاطره­آمیز[13] و عوامل حمایت کننده جهت شناسایی تاب آوری در

............

مدل های تاب­آوری

مدل­های مختلفی از تاب­آوری توسط محققان تاب­آوری عرضه شده است. این مدل­ها در حقیقت تعامل بین عوامل مخاطره­آمیز و عوامل حمایتی را مورد ارزیابی قرار می­دهند. سه مدل اصلی تاب­آوری توسط این پژوهشگران معرفی شده است که عبارتند از :

الف) مدل جبرانی[14]

............

ب) مدل مخاطره – حمایت[15]

گاهی اوقات از این مدل به عنوان مدل سپری، مدل اعتدال یا مدل ضربی نام برده می­شود. این مدل بیشترین تحقیقات را به خود اختصاص داده است.

............

ج) مدل چالش[16]

............

عوامل ایجاد کننده تاب­آوری خانواده

بونانو[17] (2004، به نقل از رستمی، نوروزی، زارعی، امیری و سلیمانی، 1387) راه­های بدست آوردن تاب­آوری را: داشتن سرسختی، خود افزایی، مقابله سرکوب گرایانه، داشتن خلق و خو و احساسات مثبت می­داند.

.........

نظریه تاب­آوری خانواده

برخی مواقع خانواده­ها در مواجه با شرایط سخت شدیداً به چالش کشیده می­شوند، در چنین موقعیت هایی خانواده و اعضاء آن

..........

خصوصیات افراد تاب­آور

کانر[18] (2006، به نقل از رستمی و دیگران، 1387) تاب­آوری را به عنوان روشی برای اندازه­گیری توانایی فرد در مقابله با عوامل استرس­زا و عوامل که سلامت روانی فرد را تهدید می­کند، تعریف کرده است. افراد تاب آور دارای رفتارهای

............

به نام خدا

تاب آوری

رويكرد روانشناسي مثبت گرا، با توجه به استعدادها و توانمند­­­­هاي انسان (به جاي پرداختن به نابهنجاری­ها و اختلال­ها)، در سال­هاي اخير مورد توجه روانشناسان قرار گرفته است .اين رويكرد، هدف نهايي خود را شناسايي سازه­ها و شيوه­هايي مي­داند كه بهزيستي و شادكامی انسان را به دنبال دارند. از اين رو عواملي كه سبب سازگاري هر چه بيشتر آدمي با نيازها و تهديد­هاي زندگي می­گردند، بنيادي­ترين سازه­هاي مورد پژوهش اين رويكرد می­باشند. در اين ميان، تاب­آوري جايگاه ويژه­اي در حوزه­هاي روانشناسي تحول، روانشناسي خانواده و بهداشت رواني يافته است، به طوري كه هر روز بر شمار پژوهش­هاي مرتبط با اين سازه افزوده می­شود (عرب­زاده، 1387).

تاب­آوری به معنی توانایی فرد جهت دستیابی به رشد بهنجار و مثبت، علی­رغم وجود شرایط نامطلوب، خطر آفرین و استرس­زا در زندگی است. در صورتی می­توان مفهوم تاب­آوری را درباره یک فرد به کار برد که سه شرط اساسی وجود داشته باشد. نخست، فرد با شرایطی زیان­بار (مانند مرگ والدین، طلاق والدین و سوء استفاده جنسی) مواجه باشد. دوم، فرد برون­دادهای مثبت خود را علی­رغم این خطرات گسترش دهد، برون­دادهای مثبت به معنی نداشتن هر نوع بیماری روانی، یا داشتن سلامتی و رشد بهنجار در دوره بزرگسالی است. این برون­داد­ها با بهزیستی فرد از نظر شایستگی اجتماعی، عاطفی و شناختی در ارتباط است. سوم، انطباق­پذیری فرد است که بر ماهیت پویای این سازه تأکید دارد و در آن فرد به طور فعال نیروی­های خود را به کار می­گیرد. در طول دوره رشد، فرد از موقعیت های استرس زا عبور خواهد کرد و توانمند می­شود (ماتسن[19] ، 2001 ).

جوزف[20](1994، به نقل از خزعلی، 1389) تاب­آوري را به عنوان توانايي افراد براي انطباق و سازش در مقابل تغييرها، تقاضاها و نااميدي­های زندگي، تعريف مي­كند. فرد تاب­آور كسي است كه قادر است در مواجه با ناملايمات و تغييرهاي زندگي موفق شود.

سلامت روان افراد آسیب دیده، تحت تأثیر پیامدهای منفی پیشامدهای ناگوار قرار می­گیرد. سرسختی و تاب­آوری از منابع درون فردی هستند که می­توانند سطوح استرس و ناتوانی را در شرایط ناگوار تعدیل نماید و اثرات منفی استرس را کم­رنگ­تر جلوه دهند (ویسی، عاطف، محمدی و رضایی، 1379).

ساباتکوا (2004) معتقد است که تاب­آوری یک انرژی تجدیدپذیر است که به حفظ یا تجدید نظم و هماهنگی درون خانواده­ها کمک می­کند. به اعتقاد استراندووا (2006)، براساس ایده تاب­آوری برخی از افراد یا خانواده ها از توانایی جسمانی، حاضر جوابی روانی و توانایی­های فردی برخوردارند که این ویژگی­ها به آن اجازه می­دهد به چالش­ها عکس العمل نشان دهند و بتوانند به شکلی مطلوب رشد یابند. تاب­آوری فرایندی است که اشاره به رشد فرد دارد و طی این فرایند فرد به لطف تجربه، قوی­تر می­شود. بنابراین تاب آوری فقط جان سالم بردن از یک حادثه نیست، بلکه مقابله مؤثر با حوادث است.

کامفر[21](1999، به نقل از عرب­زاده، 1387) باور داشت که تاب­آوری، بازگشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر( در شرایط تهدید کننده) است و از این رو سازگاری موفق در زندگی را فراهم می­کند. در عین حال کامفر به این نکته اشاره می­نماید که سازگاری مثبت با زندگی، هم می­تواند پیامد تاب­آوری به شمار رود و هم به عنوان پیش آیند، سطح بالاتری از تاب­آوری را سبب می­شود. وی این مسأله را ناشی از پیچیدگی تعریف و نگاه فرایندی به تاب­آوری می­داند.

تا­ب­آوری یکی از اهداف ارتقاء سلامت و جزء عوامل محافظ محسوب می­شود. تاب­آوري به معناي مقابله با مشكلات و رويدادهاي ناگوار و پاسخ قابل انعطاف تحت شرايط زندگي روزانه است. افرادي كه تاب­آور هستند، افزون بر زنده ماندن، توانايي موفق شدن را نيز دارند. اين توانايي در زنده ماندن و حتي غلبه بر ناملايمات آن، چيزي است كه به عنوان تاب­آوري خوانده می­شود (خزعلی، 1389).

هاولی[22] و دهان[23] (1996) معتقدند که تاب­آوری، عبور از سختی­ها و عمل کردن به شیوه ای است که منجر به سعادت می­شود. همچنین آنتونووسکی[24] (1987) نشان داد که حفظ حس انسجام[25] ((SOC در مقابل سختی­ها، مشخص کننده سلامت روانی فرد است. در مدل وی سه ویژگی تعیین­کننده برای نشان دادن حس انسجام عبارتند از: قابلیت درک (آیا می توان چالش­ها را درک نمود؟ )؛ قابلیت کنترل ( آیا راه حل­هایی برای مواجه با این چالش ها وجود دارد؟ )؛ و معناداری (آیا این چالش­ها ارزش سرمایه گذاری و تعهد را دارند؟ ). وی اعتقاد داشت که تمامی این ویژگی­ها برای داشتن حس انسجام مهم هستند، اما مؤلفه معناداری مهم­ترین مؤلفه می­باشد. وی معتقد بود که بدون داشتن توانایی درک معنا از سختی­ها و موقعیت­های چالش­انگیز، قابلیت حفظ دیدگاه تاب­آور دچار خدشه خواهد شد.

به طور خلاصه تاب­آوری مفهومی پیچیده با تعاریف بسیار است. با توجه به این پیچیدگی به نظر می­رسد پژوهشگران به طور متفاوت و در چارچوب مطالعات خاص خود و گرایشات نظری خود، تاب­آوری را تعریف می­کنند. اگر چه تعاریف خاص ممکن است با هم تفاوت­هایی را داشته باشند، اما به نظر می­رسد که اهمیت تاب­آوری در سلامت روان و بهزیستی افراد توسط همگی پژوهشگران این حوزه مورد تأکید قرار گرفته است ( لازاروس[26] ، 2004).

ذات و نفس تاب­آوری داراي هفت جنبه است که عبارتند از: 1- بينش( بصيرت)، 2- اتكاء به خود، 3- برقراي ارتباط، 4- قوۀ ابتكار، 5- خلاقيت، 6- شوخ طبعي و 7- پرهيزگاري (به نقل از خزعلی، 1389).

خاستگاه تاب­آوری

نخستین بار مفهوم تاب­آوری از دل یافته­های تحقیقات طولی که بر روی کودکان در معرض خطر در اوایل دهه هفتاد میلادی انجام گرفت، پدید آمد. از جمله نخستین تحقیقات صورت گرفته در زمینه تاب­آوری، طرح شایستگی[27] در آمریکا (گارمزی[28] و تلجن[29] ، 1984)، پژوهش طولی کائوآئی[30] (ورنر[31] و اسمیت [32]، 1982) و پژوهش­های جزیره وایت در انگلستان[33] (راتر[34] ، کاکس[35] ، تاپلینگ[36] ، برگر[37] و یول[38] ، 1975) می باشند. این مطالعات نشان دادند بسیاری از کودکانی که استرس­های حاد و مزمن را تجربه می­کنند با وجود این استرس ها، می­توانند از خود شایستگی نشان دهند، رشد بهنجاری داشته باشند و در آینده تبدیل به بزرگسالانی سالم شوند. یافته­های این پژوهش­ها نشان داد که چگونه این بچه­ها قادر بودند بر مشکلات فائق آیند و سلامت روانی خود را حفظ نمایند (کوئن[39] و ورک[40]، 1998).

در تحقیقات اولیه جهت درک تأثیرات عوامل مخاطره­آمیز و عوامل حمایتی در ایجاد تاب­آوری، رویکردی فردی اتخاذ شد .در این رویکرد، تاب آوری به توانایی و قدرت شخصی اشاره دارد. عوامل درون فردی، خلق و خوی غالب، توانایی­های شناختی( هوش )، صفات شخصیتی و مهارت­های مقابله­ای از عوامل اصلی تاب­آوری هستند. از آنجا که این پژوهش­ها بر موفقیت فردی افراد تأکید دارند، کودکان تاب­آور، کودکانی پرطاقت، آسیب ناپذیر، سرسخت و مقاوم در برابر استرس نامیده می­شوند (لاتار[41]، 2003).

پژوهشگرانی که نسل دوم تحقیقات تاب­آوری (چارچوب زیست شناختی/ بوم شناختی[42]) را به وجود آوردند معتقدند تأکید بر عوامل درون فردی باعث به وجود آمدن دیدگاهی خواهد شد که در آن اشخاصی که تاب­آور نیستد افرادی معیوب، ضعیف و مقصر شناخته شوند، مسئول شکست­های خود قلمداد شوند و اغلب تصور شود که آنها در حل مشکلات خود ناموفقند. رویکرد فردگرا به دلیل ارزش زیادی که برای فعالیت شخص جهت توسعه سلامتی قائل است و همچنین به خاطر سرزنش فرد به خاطر هر شکست، مورد انتقاد قرار گرفته است. چارچوب زیست شناختی/ بوم شناختی تاب­آوری بر تعامل عوامل مخاطره­آمیز و حمایتی در سطوح سازمان یافته، مانند خانواده و جامعه تأکید دارد. در این چارچوب، تاب آوری خصوصیتی فردی ثابت و ذاتی نیست، بلکه نتیجه تعامل دوجانبه و سازگاری متقابل بین شخص و محیط است (والش[43]، 1998). در مدلی که توسط برانفنبرنر[44] (1979، به نقل از

لاتار، سیکچتی[45] و بکر[46]، 2000) ارائه شد، وی معتقد بود که تنها شخص با محیط سازگار نمی­شود بلکه محیط نیز به شکلی مثبت یا منفی بر رشد فرد تأثیرگذار است. تاب­آوری در این دیدگاه، مفهومی پویا است.

عوامل مخاطره­آمیز
و عوامل حمایتی

یکی از نگرانی های مهم پژوهشگران، شناسایی عوامل مخاطره­آمیز[47] و عوامل حمایت کننده جهت شناسایی تاب آوری در افراد می­باشد. عامل مخاطره­آمیز، عاملی است که قابلیت ایجاد اختلال در سلامتی فرد را دارا می باشد. عامل مخاطره­آمیز به وضعیتی اشاره دارد که احتمال بروز یا شدت یافتن بیماری و یا اختلال روانی را افزایش می­دهد (اروالینو- رامیرز[48] ، 2007، به نقل از اردم[49] ، 2008). مخاطره موقعیتی منفی یا بالقوه منفی است که مانع رشد طبیعی می­شود یا آن را تهدید می­کند (سیفی، 1387).

از سوی دیگر، عامل حمایتی، عاملی است که اثرات خطر را حفظ می­کند یا کاهش می­دهد و باعث عملکرد صحیح و سالم افراد می­شود. عوامل مخاطره­آمیز و حمایتی ممکن است در سطح شخصی (مانند اختلالات عصبی – زیستی، هوش و صلاحیت اجتماعی)، سطح خانوادگی (مانند نظارت والدین، تعارضات خانوادگی) و یا سطح اجتماعی (مانند فقر و نژاد پرستی) رخ دهند (زیمرمن[50] و آرونکومار[51]، 1994). گارمزی (1983، به نقل از سیفی، 1387) عوامل حمایتی را که منجر به تاب­آوری می­شوند را این گونه طبقه بندی می­کند: الف) عوامل فردی مانند خلق و خوی مثبت و توان اجتماعی؛ ب) عوامل خانوادگی شامل والدین حمایت­کننده و تعیین قواعد به صورت همسان؛ ج) عوامل اجتماعی، مانند روابط مثبت با افراد بزرگسال مهم و محیط مدرسه حمایت کننده.

مدل های تاب­آوری

مدل­های مختلفی از تاب­آوری توسط محققان تاب­آوری عرضه شده است. این مدل­ها در حقیقت تعامل بین عوامل مخاطره­آمیز و عوامل حمایتی را مورد ارزیابی قرار می­دهند. سه مدل اصلی تاب­آوری توسط این پژوهشگران معرفی شده است که عبارتند از :

الف) مدل جبرانی[52]

این مدل اشاره به این دارد که عوامل مخاطره­آمیز تأثیر مستقیمی در افزایش برون داد­های منفی دارند، همزمان با آن عوامل حمایتی اثرات عوامل مخاطره­آمیز را به دلیل تأثیر مستقیمی که بر برون­داد­های مثبت دارند، از بین می­برند و یا کاهش می­دهند.

عوامل مخاطره­آمیز و حمایتی اثر مستقیمی بر برون­دادها دارند و قادر هستند آنرا به شکلی مشترک پیش­بینی نمایند (گارمزی، 1984، به نقل از اردم، 2007).

ب) مدل مخاطره – حمایت[53]

گاهی اوقات از این مدل به عنوان مدل سپری، مدل اعتدال یا مدل ضربی نام برده می­شود. این مدل بیشترین تحقیقات را به خود اختصاص داده است.

در این مدل، عوامل حمایتی بر عوامل مخاطره­آمیز تأثیر می­گذارند، در نتیجه اثری سپر مانند تولید می کنند و باعث می­شوند اثر عامل مخاطره­آمیز بر برون­داد تعدیل شود. با توجه به تعامل میان عوامل حمایتی و عوامل مخاطره­آمیز، این مدل نشان می­دهد که عوامل حمایتی تأثیر بسیاری بر برون­داد خواهند داشت. نکته مهمی که می­بایست به آن توجه کنیم تفاوت بین مدل جبرانی و مدل مخاطره – حمایت است. در مدل تعاملی (مخاطره – حمایت) عوامل حمایتی از طریق عوامل مخاطره­آمیز اثری غیرمستقیم بر برون­دادها دارند (به طور مثال، آنها از اثرات عامل مخاطره­آمیز بر برون­داد جلوگیری می­کنند) در حالی که در مدل جبرانی، عوامل حمایتی به طور مستقیم بر برون داد اثر می­گذارند و به طور مستقل اثرات عوامل مخاطره آمیز را جبران می­کند (گارمزی، ماتسن و تلجن، 1984).

ج) مدل چالش[54]

این مدل به عنوان مدل واکسنی[55] یا مدل پولادی[56] نیز شناخته می­شود. براساس این مدل، قرارگرفتن فرد در معرض میزان متوسطی از خطر مفیدتر است تا اینکه در معرض هیچ خطری نباشد، این موضوع باعث خواهد شد که برون­دادهای منفی کاهش یابند (گارمزی و همکاران، 1984). به عبارت دیگر سطوح معینی از خطر باعث افزایش برون­دادهای مثبت خواهد شد. زیمرمن و آرون کومار(1994) معتقدند که سطوح متوسط خطر (نه سطح خیلی بالا یا پایین) می­تواند به عنوان یک عامل حمایت کننده عمل کند، بدین صورت که خطر متوسط امکان چالش را برای فرد فراهم می­کند. درست است که مواجه شدن با موقعیت های چالش­زا خیلی آسان نیست، اما فرد می­تواند بر این چالش­ها غلبه کند. طبق این مدل، وقتی فرد با چالش مواجه می­شود توانایی و شایستگی خود را برای مواجه شدن با مشکل بعدی تقویت می­کند. این مدل به ندرت در ادبیات مربوط به تاب­آوری مورد بررسی قرار گرفته است و تحقیقات کمی درباره آن انجام شده است.

علاوه بر این سه مدل، مدل­های دیگری از تاب­آوری توسط پژوهشگران ارائه شده است، یکی از این مدل ها مدل ­تاب­آوری استرس­های خانواده، سازگاری و انطباق­پذیری است که بر مبنای کارهای هیل[57] قرار دارد و به مدل (ABCX) مشهور است. مطابق این مدل توانایی خانواده برای مقابله با استرس­ها و بحران­های بالقوه (X) بستگی به تعامل میان سه عامل دارد که عبارتند از : A (عامل استرس­زا)، B ( منابع یا توانایی­های خانواده)، C ( تفسیر خانواده از عامل استرس­زا) (مک کنری [58]و پرایس [59]، 1994).

مک کوبین[60] و پاترسن[61] (1983، به نقل از تیل[62] ، 2005) مدلی از تاب­آوری را ارائه نمودند که نشان می دهد چگونه متغیرها و عوامل مورد تأکید والش سازگاری و انطباق­پذیری خانواده را تحت تأثیر قرار می دهند. آنها مدل (ABCX) هیل را از طریق عوامل پس بحران/ پس فشار دوباره سازماندهی نمودند. این مدل بر استرس­زاها، منابع مورد استفاده خانواده، ارزیابی فرد نسبت به موقعیت، الگوهای مقابله­ای و توانایی حل مسئله در مواجه با عوامل تنش زا تمرکز دارد.

[1] - project competence

[2] - Garmezy

[3] - Tellegen

[4] - Kauai longitudinal study

[5] - Werner

[6] - Smith

[7] - Isle of Wight studies in the UK

[8] - Rutter

[9] - Cox

[10] - Tupling

[11] - Berger

[12] - Yule

[13] - risk factors

[14] - Compensatory Model

[15] - Risk-Protective Model

[16] - Challenge Mode

[17] - Bonanno

[18] - Connor

[19] - Masten

[20] - Joseph

[21] - Kumpfer

[22] - Hawley

[23] - Dehaan

[24] - Antonovsky

[25] - sense of coherence

[26] - Lazarus

[27] - project competence

[28] - Garmezy

[29] - Tellegen

[30] - Kauai longitudinal study

[31] - Werner

[32] - Smith

[33] - Isle of Wight studies in the UK

[34] - Rutter

[35] - Cox

[36] - Tupling

[37] - Berger

[38] - Yule

[39] - Cowen

[40] - Work

[41] - Luthar

[42] - ecosystemic/ecological framework

[43] - Walsh

[44] - Bronfenbrenner

[45] - Cicchetti

[46] - Becker

[47] - risk factors

[48] - Earvolino-Ramirez

[49] - Erdem

[50] - Zimmerman

[51] - Arunkumar

[52] - Compensatory Model

[53] - Risk-Protective Model

[54] - Challenge Mode

[55] - Inoculation Model

[56] - Steeling Model

[57] - Hill

[58] - Mckenry

[59] - Price

[60] - McCubin

[61] -Paterrson

[62] - Thiel