مقاله و تحقیق دانشجویی

توضیحات :

مبانی نظری و پیشینه اثرات سالخوردگی بر بازدارندگی توسعه اقتصادی - اجتماعی روستاها در قالب Word قابل ویرایش.

بخشی از متن :

پیش درآمد

در بررسی عوامل مؤثر در توسعه جوامع، عوامل فراوانی همچون سرمایه­گذاری، جمعیت و نیروی انسانی، ثبات جوامع، نقش دولت، نوع نظام سیاسی کشور و بسیاری عوامل دیگر تاکنون مورد بررسی قرار گرفته­اند. اما در این میان یکی از عوامل مهم و اثرگذار در توسعه اقتصادی – اجتماعی که کمتر به آن پرداخته شده، ساختار سنی جمعیت است. مسلماً جوامع با ساختار سنی جوان با جوامع دارای ساختار سنی سالخورده، از سطح توسعه متفاوتی برخوردار هستند؛ هدف این پژوهش نیز یافتن پیامدهای سالخوردگی بر بازدارندگی توسعه اقتصادی – اجتماعی روستاهای بخش جلگه رخ بوده که در این مرحله از کار به تعریف واژه­های کلیدی پژوهش پرداخته می­شود. در حقیقت شناخت بهتر هر پدیده قبل از هر چیز نیاز به تعریف جامع و کاملی از آن پدیده دارد. واضح است که هر چه این تعاریف جامع و کامل­تر باشند، شناخت آن پدیده آسان­تر و دقیق­تر خواهد بود. بنابراین، در این فصل به بیان تعاریف و مبانی نظری تحقیق پرداخته می­شود.

1-2- تعاریف و مفاهیم

1-1-2- سالخوردگی جمعیت

سالخوردگی جمعیت، فرآیندی شناخته شده به عنوان پیامد انتقال جمعیت است که در آن باروری و مرگ و میر از سطوح بالا به سطوح پایین کاهش پیدا می­کند (میرزایی و قهفرخی، 1386: 326). جمعیت شناسان آغاز دوران سالخوردگی را از گروه­های سنی بزرگ تعیین می­کنند. بر این اساس معمولاً گروه سنی 60 ساله و بیشتر را سالخورده معرفی کرده­اند (تقدیسی و احمدی شاپور آبادی، 1391: 140). در کتاب مهدوی نیز جمعیت بالاتر از 60 سال، جمعیت سالخورده معرفی شده است و به طور کلی جمعیت را به سه طبقه 14-0، 59-15 و بالای 60 سال طبقه­بندی کرده است (مهدوی، 1385: 132). سالخوردگی جمعیت خود ناشی از عواملی است که برخی از آن­ها را می­توان به شرح عوامل ذیل دانست:

- کاهش تدریجی موالید در یک دوره دراز مدت؛

- مهاجرت بخشی از نیروی کار جوان جامعه­ای به جامعه دیگر؛

- افزایش تدریجی عمر متوسط و امید به زندگی مردم؛

- کاهش مرگ و میر افراد سالخورده (تقوی، 1374: 24).

در تعریفی دیگر چنین بیان شده که سالخوردگی جمعیت عبارت است از پیر شدن و افزایش سن افراد جامعه که به نوبه خود پیری جسمانی و فکری را نیز به دنبال دارد و آنها را تبدیل به مصرف کننده­های بدون فعالیت اقتصادی نموده است (مهدوی، 1381: 178).

2-1-2- بازدارندگی

منظور از بازدارندگی، عواملی است که تأثیر منفی در مسیر یک پدیده داشته باشند؛ بنابراین بازدارندگی توسعه روستایی یعنی پارامترهایی که مانع روند توسعه روستایی می­شوند (احمدی، 1389: 27).

3-1-2- توسعه

واژه توسعه در فرهنگ دهخدا به معنی فراخی و وسعت آمده است. توسعه ترجمه واژه Development و به معنی تحول و شکوفا شدن است. توسعه به مفهوم کلی، فرآیند بهبود وضع زندگی و برنامه­ریزی برای هر نوع اقدام از پیش اندیشیده شده معنا می­شود که این فرآیند، همیشه همراه بشر بوده و پدیده جدیدی نیست. اندیشه پیشرفت در همه ادوار زندگی انسان وجود داشته و انسان­ها برای بهبود وضع زندگی خویش مجبور به اندیشیدن بوده­اند (رضوانی، 1387: 31). همچنین توسعه به معنای کوشش آگاهانه، نهادی و برنامه­ریزی شده برای نیل به پیشرفت اجتماعی و اقتصادی را می­توان پدیده­ای نوظهور در قرن بیستم دانست که از سال 1917 میلادی از اتحاد جماهیر شوروی سابق آغاز شد (افتخاری و آقایاری­هیر، 1386: 32).

توسعه يعني عزيمت همه جانبه (نظري- عملي) و رو به كمال جامعه از سطوح پايين به سطوح بالاي توانايي، كارآمدي، كيفيت، بهره‌وري، پيچيدگي، درك، خلاقيت، مهارت و فضيلت. اگر چه مفهوم توسعه عموماً مترادف با پيشرفت اقتصادي به‌كار مي‌رود، اما به همان اندازه ناظر به پيشرفت سياسي، اجتماعي و تكنولوژيك نيز است (ياگونبر، 1387: 25). چمبرز در تعریف توسعه می­گوید: توسعه نوعی استراتژی است که برای بهبود زندگی اقتصادی و اجتماعی گروه­های خاصی از مردم (روستاییان فقیر) طراحی شده است. این امر متضمن انتقال منافع به افراد بسیار فقیری است که در نواحی روستایی امرار معاش می­نمایند. این گروه شامل کشاورزان خرده­پا، اجاره­داران و افراد فاقد زمین می­باشند (چمبرز، 1376: 186). توسعه در مفهوم عام آن بهبود در همه ابعاد و جنبه­های حیات انسانی است؛ یعنی توسعه­ای که همه اقشار جامعه را در همه ابعاد زندگی متأثر سازد و در عین حال از منابع تحت اختیار به شکل عقلائی استفاده کند. در جامعه روستایی چنین توسعه­ای جز از طریق ایجاد تعادل اجتماعی و اقتصادی برای همه اقشار مردم و احترام به حقوق آنها و مشارکت آنها بر پایه بازگشت و اتکاء منطقی بر منابع فراموش شده انسانی، امکان­پذیر نیست (نوری زمان آبادی و امینی فخسودی، 1386: 264). استریتن نیز در رابطه با توسعه چارچوبی مدنظر دارد که به طور اخص فرآیند توسعه را در چارچوب پیشرفت عوامل مرتبط ذیل می­داند:

- تولید و درآمد؛

- شرایط تولید؛

- تلقی از کار؛

- سطح زندگی (شامل تغذیه، مسکن، بهداشت و آموزش و پرورش)؛ و

- نهادها و سیاست­گذاری­ها (آسایش، 1376: 18).

عده­ای دیگر، بهبود شرایط زندگی، افزایش تولیدات، بهبود اشتغال و افزایش درآمد را توسعه معنا کرده­اند. با این وجود باید بین توسعه و رشد تمایز قائل شد. رشد معمولاً مقوله­ای کمی است، در حالی که توسعه عوامل کیفی را نیز شامل می­شود و نظریه‌پردازان توسعه، برای آن ضوابط مختلفی را مطرح کرده­اند (سلمان­زاده و همکاران، 1387: 5-3). به طور کلی از مجموع تعاریف به دو نکته می­رسیم: یکی اینکه توسعه به مثابه فرآیندی چند بعدی، دارای ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی می­باشد و نکته دیگر اینکه توسعه روندی یک جهت نیست، بلکه به گفته «ژوزف شومپیتر» توسعه مقوله­ای منقطع و دارای مراحل متعدد است (آسایش، 1376: 18).

معمولاً توسعه دارای چهار رکن اساسی است که به موازات یکدیگر پیش می­روند و عبارتند از:

الف. رشد اقتصادی: به معنای افزایش تولید، ایجاد مشاغل جدید، افزایش توان اقتصادی مردم؛

ب. دانش تخصصی و فنی: جهت توانمندسازی انسان در کنترل محیط و استمرار پویایی زندگی؛

ج. برابری و عدالت: به معنای توزیع عادلانه تولیدات و تعدیل مستمر درآمدها، تامین امکانات بهداشتی، آموزشی برای همه اقشار جامعه؛

فهرست مطالب :

پیش درآمد 18
1-2- تعاریف و مفاهیم 18
1-1-2- سالخوردگی جمعیت 18
2-1-2- بازدارندگی 19
3-1-2- توسعه 19
4-1-2- توسعه روستایی 22
5-1-2- توسعه اقتصادی ........................................................................................................................................23
6-1-2- توسعه اجتماعی ....................................................................................................................................... 24
7-1-2- مهاجرت ................................................................................................................................................. 25
1-7-1-2- انواع مهاجرت ....................................................................................................................................... 25
2-2- مسائل و موانع بازدارنده توسعه روستایی ......................................................................................................... 26
3-2- ارتباط جمعیت و توسعه.................................................................................................................................. 28
4-2- رشد طبیعی جمعیت و مراحل انتقالی آن ....................................................................................................... 30
5-2- شاخص¬های اندازه¬گیری سالخوردگی............................................................................................................... 33
1-5-2- میانه سنی ................................................................................................................................................ 33
2-5-2- میزان و درصد سالخوردگی جمعیت............................................................................................................ 33
3-5-2- نسبت وابستگی ......................................................................................................................................... 34
6-2- دیدگاه¬ها و نظریه¬ها ........................................................................................................................................ 34
1-6-2- دیدگاه¬ها و نظریه¬های مرتبط با توسعه ........................................................................................................ 34
1-1-6-2- خاستگاه توسعه در مکاتب ...................................................................................................................... 35
2-1-6-2- تطورگرایی ............................................................................................................................................. 35
2-6-2- نظریه¬های مهاجرت...................................................................................................................................... 38
3-6-2- دیدگاه¬های مرتبط با سالخوردگی ................................................................................................................ 39
4-6-2- عقاید و نظریه¬های جمعیتی در ارتباط با ترکیب سنی................................................................................... 41
جمع¬بندی ............................................................................................................................................................... 45
منابع